خبرگزاری هرانا – حق بر محیط زیست و مبانی فلسفی آن، از قواعد حقوق بشر و حقوق طبیعی نشأت گرفته شده است. ابتدایی ترین حق طبیعی انسان در این کره خاکی، «حق حیات» است. اما طی دهه‌های اخیر به دلیل استفاده بی‌رویه از منابع طبیعی، عدم نظارت و توجه به مباحث زیست محیطی و الگوهای صحیح، محیط زیست طبیعی به‌شدت آسیب دیده است. گزارش پیش رو حاصل ثبت ۷۲ واقعه محیط زیستی ایران است که در هفته اخیر منتشر و به هدف آگاه‌سازی گردآوری شده است.

به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته‌‌ای که گذشت یک قلاده خرس قهوه‌ای در حوالی شهرستان سرچهان تلف شد. همچنین، بیش از ۲۹ شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. افزون بر این، بر اساس گزارشات منتشر شده، بیش از ۱۰۰ هکتار از منابع طبیعی دچار آتش سوزی شد و دستکم ۱۰۰۰ نهال ارس در آتش سوخت. از سوی دیگر، شاخص کیفی هوا دستکم در ۳۹ شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به بحران خشکسالی، پسماندها و آلاینده‌ها در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.

آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیات وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

در هفته‌ای که گذشت، به گزارش خبرگزاری ایرنا، یک قلاده خرس قهوه‌ای در حوالی شهرستان سرچهان بر اثر برخورد با خودروی وانت از پای درآمد. خشکسالی‌های پیاپی و برداشت‌های غیراصولی از محصولات جنگلی، عرصه‌های طبیعی را بر حیات وحش تنگ کرده و آنها را برای یافتن آب و غذا به سمت مناطقی کشانده که در تعارض مستقیم با انسان است.

افزون بر این، خبرگزاری مهر در گزارشی اعلام کرد که از ابتدای سال جاری تاکنون لاشه ۶۰ قلاده فوک خزری در سواحل استان گیلان مشاهده شده که حدود دو سوم آنها در بازه زمانی بیست شهریور تا پنج آبان ماه گزارش شده است. این روند افزایشی، زنگ خطری جدی برای وضعیت زیستی این گونه ارزشمند و تنها پستاندار دریای خزر محسوب می‌شود.

همچنین، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان بوشهر از کشف لاشه یک قلاده پلنگ ایرانی در منطقه حفاظت شده خبر داد. به گفته، عبدالرحمن مرادزاده، کارشناسان محیط زیست هنوز علت دقیق مرگ این گونه ارزشمند را اعلام نکرده‌اند و بررسی‌های تخصصی ادامه دارد.

علاوه بر این، مصیب ابراهیمی رئیس اداره حفاظت محیط زیست زرین دشت از کشف لاشه یک «شنگ اوراسیایی» در این شهرستان خبر داد و گفت: پیش از این، هیچ گزارشی از حضور شنگ اوراسیایی در جنوب استان فارس وجود نداشت. مشاهده این نمونه، اگرچه با تلف شدن همراه بود، اما از وجود این گونه باارزش در این منطقه حکایت دارد.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی‌رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

در گزارش‌های این هفته، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، بیش از ۲۱ شکارچی و صیاد غیرمجاز و متخلف محیط زیستی در شهرستان‌های سمنان، بندر انزلی، سملقان، آستارا، چهاربرج، کازرون، فیروزکوه، ماهنشان، خلج، رفسنجان، شاهرود و گچساران بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. از سوی دیگر، دستکم ۷۰ تن چوب قاچاق در شهرهای قائم شهر، بافق، پلدختر، زنجان، شاهرود، نمین و بوکان ضبط و در این راستا ۸ قاچاقچی چوب بازداشت شدند.

در هفته گذشته، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست استان سمنان از دستگیری دو شکارچی غیرمجاز در مناطق دشتی شهرستان آرادان خبر داد و اعلام کرد: ادوات و ابزار شکار از این متخلفان کشف و ضبط شد.

از سوی دیگر، مدیرکل حفاظت محیط زیست شهرستان چهاربرج از دستگیری یک شکارچی غیرمجاز پیش از اقدام به شکار در این شهرستان خبر داد. پرونده متهمان دستگیرشده برای سیر مراحل قانونی به مرجع قضائی ارجاع داده شد.

علاوه بر این، رئیس اداره حفاظت محیط زیست آستارا از کشف و ضبط ۱۰ قطعه انواع پرندگان تاکسیدرمی شده و زنده از گونه قرقاول و اردک وحشی در منزل فردی در شهرستان مرزی آستارا خبر داد.

همچنین، رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان کازرون از دستگیری یک شکارچی غیرمجاز در منطقه حفاظت شده کوهستانی دادین خبر داد. متهم پس از تشکیل پرونده، به منظور سیر مراحل قانونی به مراجع قضایی معرفی شد.

در خبری دیگر، رئیس اداره حفاظت محیط زیست نیشابور گفت: پنج شکارچی غیر مجاز دستگیر در این شهر دستگیر شدند. متهمان پس از تشکیل پرونده برای سیر مراحل قانونی به مرجع قضایی معرفی شدند.

علاوه بر این، مدیرکل حفاظت محیط زیست کهگیلویه وبویراحمد گفت: از منزل شکارچی متخلف دنای شرقی آثار و مستنداتی از شکار دو راس کل وحشی به همراه یک قبضه سلاح کشف و ضبط شد. به گفته عبدال دیانتی، پرونده متهم برای رسیدگی قانونی به مراجع قضائی ارجاع داده شد.

افزون بر این، مأموران محیط‌بانی تنگه واشی فیروزکوه از دستگیری یک شکارچی غیرمجاز خبرداد. به گفته فرشاد فیروزنیا از این شکارچی لاشه دو راس قوچ وحشی کشف و متهم با تشکیل پرونده به مراجع قضایی معرفی شد.

در خبری دیگر، فرمانده انتظامی پلدختر از توقیف دو دستگاه کامیون و کشف ۲۵ تن چوب فاقد مجوز در این شهرستان خبر داد. وی افزود:دراین‌ راستا دو نفر دستگیر و به مراجع قضائی معرفی شدند.

از سوی دیگر، رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری زنجان گفت: از دو دستگاه کامیون و کشف ۳۲ تن چوب قاچاق کشف ضبط شد. محمد مهدی خانی افزود: در این راستا دو متهم با تشکیل پرونده به مراجع قضایی معرفی شدند.

از سوی دیگر، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل از توقیف دو دستگاه وانت حامل ۵۰ اصله چوب‌آلات قاچاق جنگلی توسط ماموران پاسگاه ویژه منابع طبیعی شهرستان نمین خبر داد.

علاوه بر این، فرمانده انتظامی شهرستان بافق گفت: مأموران پاسگاه کوشک شهرستان بافق، ۹ تن چوب قاچاق را کشف کردند. به گفته وی، در این خصوص ضمن هماهنگی قضائی، محموله تحویل اداره منابع طبیعی شهرستان و متهم پس از تشکیل پرونده به دادسرا معرفی شد.

حق تنفس و هوای پاک

براساس گزارش‌ها، سالانه تعداد پرشماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرهای، یزد ۳۳۵، طبس ۱۸۸، تبریز ۱۵۹، قم ۳۷۲، آبادان ۲۰۰، مشهد ۱۸۸، اشتهارد ۱۵۳، نظرآباد ۱۴۹، کرج ۱۴۵، قهجاورستان ۱۵۸، خمینی شهر ۱۳۱، شیروان ۳۴۴، کرمانشاه ۱۸۶، شاهین شهر ۱۴۸، سرپل‌ذهاب ۲۲۸، حاجی‌آباد زیرکوه ۲۹۶، تهران ۲۳۸، خرمشهر ۱۲۱، ماهشهر ۱۱۹، آغاجاری ۱۵۰، رامهرمز ۱۴۷، شوش ۱۳۲، اصفهان ۱۶۶، سرایان ۱۶۸، دزفول ۱۸۴، اندیمشک ۱۹۷، ملاثانی ۲۳۵، اهواز ۱۹۶، هویزه ۲۳۵، بهبهان ۱۵۸، قصرشیرین ۳۸۰، امیدیه ۱۵۸، باقرشهر ۲۰۴، خرم آباد ۵۰۰، بندرعباس ۲۱۳، زاهدان ۳۶۵، زابل ۳۳۵، برازجان ۴۰۰ و بوشهر ۱۸۸، ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم برای تمام گروه‌ها، بسیار ناسالم و یا خطرناک اعلام شد.

دبیر کارگروه اضطرار آلودگی هوای خوزستان گفت: به علت آلودگی هوا و افزایش میزان آلاینده‌ها ناشی از فعالیت‌های صنعتی و کشاورزی فعالیت کلیه مدارس شهرستان‌های اهواز، باوی، حمیدیه، کارون، هویزه و دشت آزادگان در نوبت‌های صبح و عصر به صورت مجازی خواهد بود.

افزون براین، شرکت کنترل کیفیت هوای تهران اعلام کرد: پایتختت از ابتدای سال جاری ۹۸ روز هوای آلوده داشت است. به عبارتی ۶ روز هوای پاک، ۱۱۷ روز هوای قابل قبول، ۸۶ روز هوای آلوده برای گروه‌های حساس، ۸ روز هوای آلوده برای همه افراد جامعه، ۲ روز هوای بسیار ناسالم و ۲ روز هوای خطرناک داشته است.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.

شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق ( ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.

فقدان مدیریت بارش های حداقلی؛ خشکسالی و از بین رفتن منابع آبی

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

در هفته ای که گذشت، از ابتدای مهرماه تا سوم آبان، میزان ورودی به مخازن سدهای کشور تنها ۹۸ میلیون مترمکعب بوده است؛ این رقم در مدت مشابه سال گذشته یک میلیارد و ۶۶ میلیون مترمکعب بود که نشان‌دهنده کاهش ۴۱ درصدی ورودی سدهاست.

همچنین به گزارش شرق، علی شریفی، معاون پیشگیری و کاهش خطر سازمان آب با اشاره به ورود تهران به پنجمین سال خشکسالی گفت: شهر تهران در شرایط ویژه‌ای از نظر منابع آبی قرار دارد و عبور از این وضعیت نیازمند هماهنگی، همکاری و عزم جدی تمامی دستگاه‌ها و ارگان‌های مسئول است.

از سوی دیگر، دبیرکل فدراسیون آب صنعت آب ایران اظهار کرد: ایران با میانگین ۲۷۰ میلیمتر بارش سالانه در مقابل ۸۰۰ میلیمتر متوسط جهانی، یکی از خشک‌ترین کشورهای جهان محسوب می‌شود. عدم تأمین حقآبه تالاب‌ها منجر به تبدیل این اکوسیستم‌ها به کانون‌های گرد و غبار شده که هزینه‌های اقتصادی و سلامت آن چندین برابر ارزش آب دریغ‌ شده است.

به گفته علیرضا شریعت: متاسفانه حدود ۹۰ درصد منابع آبی کشور به بخش کشاورزی اختصاص می‌یابد، درحالی‌که راندمان آبیاری در بسیاری از مناطق کمتر از ۳۵ درصد است. همزمان کشت محصولات پرآب‌بر مانند برنج و یونجه در خشک‌ترین نقاط کشور ادامه دارد. بدین ترتیب‌ اصلاح الگوی کشت ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است زیرا تا زمانی که کشاورزان در بالادست تالاب‌ها محصولات پرآب‌بر بکارند، تأمین حقآبه غیرممکن خواهد بود.

افزون بر این، بر اساس اعلام اداره‌کل هواشناسی استان اردبیل، بیش از ۹۵ درصد مساحت این استان درگیر درجات مختلفی از خشکسالی بوده و کماکان نیز این وضعیت ادامه دارد.

در خبری دیگر، علی یاوری پرنده شناس و فعال حوزه محیط زیست گفت: کاهش سطح آب دریای خزر، تغییرات اقلیمی و افزایش دمای آب باعث افزایش تبخیر و کاهش تراز تالاب میانکاله شده است. اگر اقدامات حفاظتی فوری انجام نشود، تالاب در خطر جدی قرار خواهد گرفت.

بحران فرونشست زمین در ایران 

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.

کارشناس زمین‌شناسی اظهار کرد: میراث فرهنگی و باستانی غنی ایران در برخی استان‌ها از جمله اصفهان، فارس و تهران با خطرات قابل توجهی ناشی از فرونشست زمین مواجه هستند. به گفته علی شهباز، در استان اصفهان میراثی چون میدان نقش جهان، مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد امام، سی‌وسه‌پل و پل خواجو در معرض فرونشست تدریجی زمین قرار دارند. رودخانه زاینده‌رود به دلیل استخراج بیش از حد آب و خشکسالی‌های پی‌درپی خشک شده است.

وی افزود: در استان فارس تخت جمشید، پاسارگاد و نقش رستم از مهم‌ترین مکان‌های در معرض خطر هستند. مناطق اطراف تخت جمشید و پاسارگاد، به دلیل برداشت بی‌رویه آب برای کشاورزی دچار فرونشست شده‌اند. فرونشست در دشت مرودشت به ۱۴ سانتیمتر در سال رسیده و می‌تواند سیستم‌های زهکشی و پایه‌های زمین را بی‌ثبات کند. مقبره‌های صخره‌ای نقش رستم نیز به دلیل فرسایش سنگ و ترک‌خوردگی در معرض خطر هستند.

به گزارش ایرنا، خشکسالی‌های پی‌درپی و برداشت بی‌رویه از منابع آب زیرزمینی، زمین دشت‌های خراسان جنوبی را آرام اما پایدار به سمت فرونشست می‌برد. کارشناسان هشدار می‌دهند که این «زلزله خاموش» می‌تواند زیرساخت‌ها، کشاورزی و زندگی مردم را به شدت تهدید کند و آثار آن برگشت‌ناپذیر خواهد بود.

آتش سوزی

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

در هفته‌ای که گذشت، رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان کلات گفت: عامل انسانی سبب آتش‌سوزی در جنگل‌های ارس هزار مسجد خراسان رضوی شد و این حریق با در برگرفتن ۱۵ هکتار اراضی باعث از بین رفتن ۱۰۰۰ نهال ارس شد.

علاوه بر این، مدیر روابط عمومی اداره‌کل حفاظت محیط زیست خوزستان از مهار آتش‌سوزی در منطقه حفاظت‌شده شیمبار در شهرستان اندیکا خبر داد. این آتش‌سوزی که پس از سه ساعت و با تلاش بی‌وقفه این عوامل به طور کامل مهار شد منجر به سوختن ۷۰ هکتار از اراضی منطقه شد.

همچنین، روابط عمومی سازمان آتش‌نشانی همدان از مهار آتش‌ سوزی ۲۰ هکتاری در باغ‌های منطقه فخرآباد این شهر خبر داد.

از سوی دیگر، فرماندار بدره با اعلام وقوع آتش‌سوزی در جنگل‌های «زرانگوش» این شهرستان گفت که سهل‌انگاری انسانی موجب بروز این حادثه شده است. این آتش سوزی با وجود پوشش علفی متراکم و شیب تند، نیروهای عضو ستاد مدیریت بحران و همیاران و تشکل‌های زیست محیطی مهار شد.

علاوه بر این، مدیرکل حفاظت محیط زیست چهارمحال و بختیاری گفت: آتش‌سوزی جنگل‌های مازه‌خاکی شهرستان کیار مهار شده است. در این آتس سوزی دو هکتار از اراضی این منطقه در آتش سوخت.

بحران آلاینده های محیط زیستی

در هفته‌ای که گذشت، رییس اداره حفاظت محیط زیست اندیمشک با اشاره به وضعیت نامناسب محل کنونی دفن پسماند شهری گفت: احداث فوری سایت دوم دفن پسماند شهری اندیمشک باید به عنوان اولویت در دستور کار شهرداری باشد.

به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، گلایه از وضعیت جمع آوری زباله در سطح شهر تهران روز به روز بیشتر می‌شود و این موضوع در پیام‌های مردمی هم نمود بیشتری پیدا کرده است. این در حالی ست که در مناطق مختلف تهران مخصوصا مناطق مرکزی پایتخت این موضوع را نشان می‌دهد که در برخی خیابان‌ها تا ساعات پایانی شب کار جمع آوری زباله انجام نمی‌شود و اطراف سطل‌های زباله پر از زباله‌هایی است که باعث ایجاد بوی نامطبوع شده است و این مشکل در مناطق مختلف علاوه بر زشت کردن چهره شهر، مشکلات بهداشتی هم ایجاد می‌کند.

همچنین، معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار بوشهر یکی از چالش‌های مهم و اساسی را بخش مدیریت پسماند شهری دانست و اضافه کرد: روزانه بیش از هزار و ۴۰۰ تن پسماند در استان تولید می‌شود که عمده آن در شهرها است و مدیریت علمی و پردازش و بازیافت پسماند باید تقویت شود.

به گزارش شرق، استان‌های شمالی، به‌ویژه گیلان، در حال دفن‌شدن زیرپسماند هستند و تقریبا نقطه‌ای از این استان را نمی‌توان یافت که در حین حرکت چشم بیننده به تل‌های زباله نیفتد؛ از سویی گام‌های بعدی این حلقه یعنی کمپوست، سوزاندن و دفن به‌عنوان آخرین راه‌حل‌ها هم به‌درستی اجرا نشده‌اند