ماهنامه خط صلح – جدیدترین گزارش «بیزینس‌وایر» از چشم‌انداز صنعت نفت و گاز ایران نشان از بارقه‌های امید در این صنعت دارد. طی دو سال اخیر همه‌گیری کرونا با کاهش قیمت نفت بر صنعت نفت و گاز ایران تأثیر منفی گذاشت. این گزارش با توجه به رشد تقاضا برای نفت و گاز و کم‌رنگ‌شدن آثار همه‌گیری پیش‌بینی می‌کند نرخ رشد سالانه‌ی صنعت نفت و گاز ایران در دوره‌ی ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۷ به بیش از ۳.۴درصد برسد. گذشته از این پیش‌بینی‌ها صنعت نفت و گاز ایران دوران اوج تولید را سپری کرده و روی مدار کاهش تولید افتاده است. بسیاری از میادین نفتی نیمه‌ی دوم عمر خود را سپری می‌کنند و تا چند سال آینده تولید نفت و گاز از آن‌ها پایان می‌پذیرد. این موارد در کنار تحریم‌های بین‌المللی وضعیت پیچیده‌ای را در این صنعت رقم خواهد زد.

***

ایران یکی از تولیدکنندگان مهم نفت و گاز در خاورمیانه است. بر اساس گزارش اخیر «بیزینس‌وایر»(۱) انتظار می‌رود که بخش بالادستی نفت و گاز برتری خود را نسبت به سایر بخش‌ها حفظ کند. ایران با ۱۵۳.۸میلیارد بشکه نفت‌خام و ۳۳.۵میلیارد مترمکعب ذخایر گازطبیعی بالغ بر ۹.۳درصد و هجده‌درصد کل ذخایر نفت و گاز جهان را در خود جای داده و در واقع چهارمین کشور دارنده‌ی منابع نفت جهان و دومین کشور با بیش‌ترین ذخایر گازی است. البته این ذخایر به معنای درآمد بیش‌تر برای اقتصاد ایران نیست. تولید نفت‌ خام و گاز طبیعی طی سال‌های مختلف به دلیل تحریم‌های بین‌المللی و عدم سرمایه‌گذاری کافی در این صنعت به طرز قابل‌توجهی کاهش یافته است. از دیگر سو حجم بالای مصرف داخلی سبب شده تا نفت و گاز اندکی برای صادرات باقی بماند.

بر اساس این گزارش تقاضای انرژی ایران در دو دهه‌ی آینده به میزان قابل‌توجهی افزایش خواهد یافت که این رشد تقاضا را می‌توان به افزایش جمعیت و بهبود استانداردهای زندگی در کشور و احتمال مقابله با لغو تحریم‌ها توسط ایالات متحده نسبت داد.

تولید و افت طبیعی آن

تولید نفت ایران طی سال‌های اخیر با نوسانات بسیاری مواجه شده است. بخش اعظم این نوسانات به دلیل تحریم‌های بین‌المللی بوده که سبب عدم سرمایه‌گذاری کافی شده است. بخش دیگر اما به دلیل نرخ افت طبیعی میادین نفت و گاز ایران است. بر اساس آمار رسمی اعلام‌شده نرخ افت طبیعی تولید از مخازن عظیم نفتی سالانه بین پنج تا هشت‌درصد است که دویست تا چهارصدهزار بشکه را شامل می‌شود. به عنوان مثال ۹۹.۵۸درصد از ذخایر قابل استحصال میدان نفتی آقاجری استحصال شده است. این میدان در سال ۱۹۷۳ به اوج تولید خود با یک‌میلیون‌وبیست‌وپنج‌هزار بشکه در روز نفت ‌خام و میعانات گازی رسید و بر اساس برآوردهای اقتصادی تولید این میدان در سال ۲۰۲۴ به پایان می‌رسد؛ هم‌چنین روند افت طبیعی تولید از میدان گازی پارس ‌جنوبی از سال ۱۳۹۹ آغاز شده است. بنا به گفته‌ی وزیر نفت تا سال ۱۴۰۴ هر سال به اندازه‌ی یک فاز (بیست‌وهشت‌میلیون مترمکعب) از تولید این میدان کاسته خواهد شد. این میدان بزرگ‌ترین میدان گازی جهان بوده و هفتاددرصد منابع گاز ایران را در خود جای داده است.

سهم از تولید اوپک

طی چند سال اخیر سهم ایران از بازار نفت و گاز با کاهش مواجه شده است. سهم ایران از کل تولید اوپک از ۱۳.۳درصد در سال ۲۰۰۵ به ۷.۵درصد در سال ۲۰۱۹ کاهش یافته، اما با اندکی بهبود به نه‌درصد در ژوئن ۲۰۲۲ رسیده است. این رقم طی سال‌های بدون تحریم بین دوازده تا سیزده درصد در نوسان بوده است.

بر اساس اهداف سند چشم‌انداز در بخش نفت و گاز ایران باید در افق چشم‌انداز بیست‌ساله (سال ۱۴۰۴) دومین تولیدکننده‌ی نفت در اوپک با ظرفیت هفت‌درصد از تقاضای بازار جهانی و سومین تولیدکننده‌ی گاز در جهان با سهم هشت تا ده‌درصد ‌از تجارت‌ جهانی‌ گاز و فرآورده‌های گازی باشد که با توجه به روند تولید نفت ایران دستیابی به اهداف مذکور بعید به نظر می‌رسد.

رشد قیمت

قیمت نفت که در دو سال گذشته به دلیل کاهش تقاضای ناشی از همه‌گیری کرونا با افت مواجه شده بود، طی شش ماه با حمله‌ی اخیر روسیه به اوکراین روند رو به رشدی را تجربه کرده است. همان‌گونه که نمودار زیر نشان می‌دهد، قیمت نفت طی سه ماه اخیر با حدود پنجاه‌درصد افزایش مواجه شده و از هفتاد دلار در پایان سال میلادی گذشته به صدوپانزده دلار در ژوئن رسیده و قیمت صدوپنج دلار را در ماه اوت ثبت کرده است. طی مدت مذکور قیمت نفت ایران نیز با افزایش مواجه شده است. بر اساس آخرین گزارش دبیرخانه‌ی اوپک متوسط قیمت هر بشکه نفت سنگین ایران در ماه ژوئن ۲۰۲۲ با سی‌وهفت سنت افزایش نسبت به ماه پیش از آن به صدوپانزده دلار و هشتادوپنج سنت رسیده است.

 

رشد صادرات ایران

به گزارش اویل‌پرایس (Oil Price) با افزایش قیمت‌های جهانی نفت صنعت نفت ایران از این افزایش متأثر شده و چین، روسیه، ترکیه، ونزوئلا و افغانستان تمایل به خرید نفت بیش‌تری از ایران دارند. کارشناسان بازار نفت معتقدند توافق هسته‌ای جدید بین ایران و غرب منجر به ورود پانصدهزار تا یک‌میلیون بشکه نفت اضافی در روز به بازارهای بین‌المللی می‌شود که برای فشار بر قیمت‌ها کافی است. ایران هم‌چنین حدود صدمیلیون بشکه نفت در انبار دارد که می‌تواند پس از ایجاد توافق به راحتی بفروشد که این میزان نیز بر قیمت‌ها تأثیرگذار خواهد بود.

چندی قبل احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی اعلام کرد به دلیل افزایش صادرات نفت و نیز نرخ جدید تبدیل ارز ایران طی چهار ماهه‌ی اول سال جاری با رشد پانصدوهشتاد‌درصدی درآمدهای نفتی و میعانات گازی خود مواجه بوده است.

به گزارش بلومبرگ(۲) در حالی صادرات نفت ایران با رشد قابل‌توجهی مواجه شده که مذاکرات بین تهران و قدرت‌های جهانی از ماه مارس متوقف شده است. تاجران مستقل نفت نسبت به دستیابی مذاکره‌کنندگان به توافق بدبینند، اما معتقدند ایالات متحده ممکن است حتی بدون احیای توافق هسته‌ای با ورود نفت ایران به بازارهای جهانی مخالفتی نکند. قیمت بنزین در ایالات متحده به ۴.۸۰ دلار در هر گالن رسیده است. به نظر می‌رسد در شرایط کنونی آمریکا نیاز به کاهش بی‌سابقه قیمت‌های نفت و بنزین تا قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای ماه نوامبر دارد. از این رو به نظر می‌رسد ورود نفت ایران به بازارهای جهانی تصمیمی خودخواسته از سوی آمریکاست.

***

اگر چه به نظر می‌رسد طی ماه‌های اخیر نفت ایران برای مشتریان بیش‌تری عرضه شده و به دلیل رشد قیمت نفت به بیش از صد دلار درآمد بیش‌تری از صادرات نفت و گاز نصیب ایران می‌شود، اما افت طبیعی تولید میادین بزرگ نفتی چالشی بزرگ در این حوزه خواهد بود. در عین حال پیش‌بینی‌ها حکایت از رشد تقاضا در افق کوتاه‌مدت دارد. با ادامه‌داربودن عدم حضور شرکت‌های بزرگ نفتی در میادین نفت و گاز ایران و نبود تزریق سرمایه‌گذاری جدید بعید نیست کاهش تولید به حدی برسد که تا یک دهه‌ی آینده تولید با مصرف داخلی برابر شود.

 پانوشت‌ها:

۱- بازار نفت و گاز ایران تا ۲۰۲۷ سالانه ۳.۴ رشد می‌کند، بیزنس‌وایر، ۲۶جولای ۲۰۲۲.

۲-والاس، پل، ویتول می‌گوید: «ایالات متحده ممکن است اجازه دهد نفت ایران جاری شود؛ حتی بدون توافق»، بلومبرگ، ۵ ژوئن ۲۰۲۲.