ماهنامه خط صلح -‌ در جوامع کنونی تمامی ابزارهای کهنه‌ی ستم طرد و نفی شده است، اما مجازات اعدام به عنوان یکی از شنیع‌ترین روش‌های کهنه‌ی میراث توحش در بسیاری از نقاط جهان نه‌تنها طرد و نفی نشده، بلکه از سوی حاکمیت‌های خودکامه مشروعیت یافته و بدان جنبه‌ی قانونی اعطا شده است.

به بیان دیگر مجازات در قوانین قضایی حاکمیت‌های استبدادی همواره به عنوان وسیله‌ای در جهت سرکوب جنایت یا اصلاح جامعه تعریف و توجیه شده است، اما در طول قرن‌ها سلطه‌ی توحش و خودکامگی دیرینه بر تمام ملل گواهی می‌دهد که مجازات اعدام نه‌تنها در راستای نابودی خشونت وسیله‌ای سودمند نیست، بلکه خشونت را جایگزین خشونت دیگری کرده است.

کارل مارکس در نوشتار درخشان خود «درباره‌ی مجازات اعدام»(۱) به این نکته اشاره دارد که هگل مجازات را حق مجرم می‌داند و بیان می‌دارد که مجازات عملی‌ست که مجرم دست به آن زده و از این طریق حق دیگری را سلب کرده است. مارکس در نگرش انتقادی خود نسبت به فلسفه‌ی ایدئالیسم آلمان بیان می‌کند: «فیلسوفان ایدئالیست آلمانی (کانت و هگل) به قوانین جامعه حرمتی متعالی بخشیده‌اند.»

به عبارتی مجازات اعدام وسیله‌ی حکومت‌هایی‌ست که کوشش می‌کنند مانع محقق‌شدن مطالبات دموکراتیک جامعه شوند و به این سبب است که با نگرشی وسیع به این نکته پی می‌بریم که مجازات اعدام علی‌رغم تمام کوشش‌ها برای الغای آن نه‌تنها در ایران و بسیاری از قوانین قضایی لغو نشده، بلکه در ارتجاعی‌ترین نوع قوانین جایگاه خود را تثبیت کرده و به امری جدایی‌ناپذیر مبدل شده است.

مارکس در نوشتار خود می‌نویسد: «مجازات چیزی نیست جز وسیله‌ی جامعه برای دفاع از خود در برابر تعرض به شرایط حیات خویش، اما این چه‌جور جامعه‌ای‌ست که برای دفاع از خود وسیله‌ای بهتر از جلاد نمی‌شناسد و توحش را قانون ابدی می داند؟(۲)

پرسش اساسی این است که آیا هر عاملی که موجب ارتکاب جنایت می‌شود، جزء لاینفکی از قانون طبیعت است؟ می‌توانیم قاطعانه پاسخ دهیم خیر؛ چراکه در جوامع مبتنی بر روابطی که سلسله‌مراتب آن عامل شکاف‌های طبقاتی و گسترش نابرابری‌های اجتماعی‌ست، ارتکاب جرم نه جزء جدایی‌ناپذیر قانون طبیعت، بلکه زاده‌ی نظمی‌ست که سرچشمه‌ی اصلی آن است.
با این تفاسیر است که مسئله‌ی دفاع از حقوق بشر و لغو مجازات اعدام ضرورت می‌یابد.(۳) گزارش‌های سالانه‌ی عفو بین‌الملل گواه از آن دارد که بسیاری از دولت‌ها با اجرای احکام خودسرانه ناقضان اصلی حقوق بشرند و عملکردشان در راستای نابودی عالی‌ترین دستاوردهای بشری است.

علی‌رغم تمام تهاجم‌های نیروهای سرکوب و ستم، این مسئله نباید مانع از آن شود که دفاع از حقوق بشر و ضرورت لغو مجازات اعدام به محاق رود. کوشش در راستای لغو مجازات اعدام مستلزم یک دگردیسی در تمامی روابط موجود است؛ دگردیسی‌ای که در راستای ازمیان‌برداشتن ماهیت ضداجتماعی مجازات اعدام تلاش می‌کند. «اگر انسان تحت‌تأثیر محیط است، بنابراین باید محیط پیرامونش را انسانی ساخت.»(۵)

پانوشت‌ها:

۱- مارکس، کارل، مجازات اعدام، حکیمی، محسن، وب‌سایت افق روشن، ۲۱ مهرماه ۱۳۹۷.

۲-همان ۱.

۳- لوین، لیا، پرسش و پاسخ درباره‌ی حقوق بشر با کاریکاتور‌هایی از پلانتو، پوینده، محمدجعفر، نشر قطره، ۱۳۷۷.

۴-گزارش جهانی سازمان عفو بین‌الملل، احکام مرگ و اعدام‌‌ها در سال ۲۰۲۰، وب‌سایت عفو بین‌الملل، ۲۱ آوریل ۲۰۲۱.

۵-گفتاری از کارل مارکس. مارکس در نوشتار خود (درباره‌ی مسئله‌ی یهود) رهایی نوع بشر را مطرح می‌کند و تحقق آزادی را مستلزم گذار از نظام سرمایه‌داری می‌داند.