خبرگزاری هرانا – زمانی که در ایران بودم صحبت‌هایی در مورد ختنه زنان هر از گاهی به گوشم می‌خورد. حتا این موضوع آنقدر مرا کنجکاو کرد که برای آشنا شدن با این مسئله راهی کردستان که ختنه زنان در آن‌جا مرسوم بود، شدم تا از نزدیک مسئله را بررسی کنم. اما به دلیل تعصبات خاص در این منطقه تنها مقدار ناچیزی اطلاعات میدانی دستم را گرفت. به هر روی دست خالی برگشتم و حسرت نوشتن یک گزارش در مورد این رسم منسوخ و خشن به دلم ماند تا به‌صورت اتفاقی با مقاله «روناک فرج رحیم» آشنا شدم که هم مختصر بود و هم اطلاعات میدانی مناسبی داشت. در این مقاله که در رادیو کوچه به چاپ رسیده است ابراز امیدواری شده که  تنها معرفی این جنایت برای شما کمکی در کاهش آن باشد.

یادداشت مترجم: «سال‌ها پیش با مطالعه کتاب «چهره عریان زن عرب» اثر ارزند‌ی نویسنده و فمینیست شهیر مصری «نوال سعداوی»، با پدیده شنیع و غیرانسانی ختنه دختران در جوامع زیر نفوذ اسلام آشنا شدم.

نوال سعداوی دراین کتاب به سرنوشت دردناک و تلخ دخترکان معصومی اشاره می‌کند که همه روزه در جوامع مسلمان، قربانی آداب و سنن کهنه و منسوخ می‌شوند، دخترکان بی‌پناهی که تنها به دلیل نوع جنسیت‌شان، ناگزیر از تحمل همه نوع شکنجه جسمی و آزار جنسی، ضمن فرو خوردن حس حقارت روانی و اجتماعی به اشکال گوناگون، درعرصه‌های متعدد زندگی در این نوع جوامع هستند.

رواج پدید‌ی شنیع ختنه زنان در جوامع اسلامی با هدف مهار احساسات و کنترل رفتارهای جنسی آنان در چهارچوب حفظ  و تحکیم اصل مالکیت خصوصی و قوانین مقدس مربوط به آن، قابل درک و تبیین است.

مطلبی که در ادامه خواهد آمد، خلاصه‌ای از نتایج یک پژوهش میدانی درحوز‌ی جامعه‌شناسی خرد است که با استفاده از تکنیک مصاحبه و پرسش نامه، توسط خانم روناک فرج رحیم، درباره «پدید‌ی ختنه دختران در کردستان عراق» صورت پذیرفته است.

مطابق با اسناد تاریخی، ختنه دختران به عنوان یک عادت فرهنگی و سنت اجتماعی، متعلق به عصر فراعنه مصر و مصادف با حکومت عبرانیان در آن سرزمین، به منزله‌ی نمودی از مذهب یهود ظاهر شده است. به موازات توالی تاریخ، این رویه توسط یهودیان به شبه جزیره عربستان راه یافت و سپس از آن‌جا از طریق اسلام به سرزمین‌هایی که مردمان ساکن در آن‌ها اسلام را به عنوان دین خود پذیرفتند ازجمله منطقه کردستان، انتقال پیدا کرد.

 طبق سنن متداول در کردستان، مسوولیت حفاظت از شرافت خانوادگی وظیفه‌ای است که تنها از زنان انتظار می‌رود تا در پاس‌داری از آن کوشا باشند. به رغم آن‌که با زنان هم‌چون بخشی از مایملک مرد رفتار شده و از این روی در سلسل مراتب اجتماعی ازجای‌گاهی پراحترام و درخور توجه برخوردار نبوده‌اند، با این حال رسم ختنه دختران در سنت‌های فرهنگی این منطقه ریشه ندارد. حتا با بررسی متون زرتشتی متعلق به دوره قبل از اسلام، آن‌گاه که دین زرتشت در میان کردها رواج داشت، هیچ اشاره و نشانه‌ای دال بر وجود پدید‌ه‌ی ختنه دختران در آن دوران مشاهده و یافت نمی‌شود.

اغلب منابع تاریخی و پژوهش‌های جامعه شناختی با استناد به فاکتورهای ذیل، برعدم وجود سنت ختنه دختران درمیان جوامع اولیه‌ کرد دلالت دارند.

۱_با توجه به آب و هوای سرد کردستان، مردم سفید پوست ساکن در آن از درجه‌‌ میل جنسی پایینی برخوردارند. طبق تحقیقات به عمل آمده، میل جنسی در میان جمعیت‌هایی که پوست تیره دارند بیش از میزان آن در بین سفید پوستان است.

۲_مطابق با سنن رایج در جامعه کردستان، ازدواج‌ها و پیوندهای زناشویی عمدتن در دایره‌ای بسته از مناسبات درون قبیله ‌ شکل می‌پذیرفتند که متضمن اعتماد مستحکم و متقابل طرفین به یکدیگر بود. بنابراین نیازی به انجام ختنه دختران با هدف کنترل احساسات و کنش‌های جنسی آنان نبود، زیرا ختنه دختران در اساس، به قصد کنترل رفتارهای جنسی آنان صورت می‌پذیرد.

در طول تاریخ، فرهنگ و شیوه زندگی اقوام کرد تحت تاثیر سنن و آداب و رسوم اقوام مهاجم، از جمله اعراب که موجبات گسترش اسلام در مناطق کردنشین را فراهم ساختند، دست‌خوش تحول شده است. اعراب ضمن لشکرکشی و تسخیر مناطق کردنشین، مجموعه‌ای از سنن و عادات فرهنگی خود، از جمله سنت ختنه دختران را برای مردم مناطق مذکور، با خویش به همراه آوردند.

هم‌پای گسترش اسلام در این مناطق، آداب و رسوم جدید از جمله ختنه دختران درمیان کردها نیز رواج یافت، با این حال این پدیده از سوی مردم ساکن در بعضی از نواحی کردستان نظیر «دهوک» مورد پذیرش واقع نشد، به‌طوری که آنان در حال حاضر نیز نسبت به کسانی که ختنه دختران را یک سنت کردی می‌دانند، واکنش منفی نشان می‌دهند. اهالی این نواحی ضمن اشاره به این موضوع که هیچ یک از مادران و نیز مادر بزرگ‌های آنان هرگز ختنه نشده‌اند، این ادعا که ختنه دختران، سنتی برآمده از فرهنگ و آداب و رسوم دیرینه‌ی مردم ساکن در مناطق کردستان است را رد می‌کنند. گروهی از زنان کرد ساکن نواحی مزبور که درضمن فاقد توانایی خواندن و نوشتن نیز هستند، می‌گویند: «ختنه دختران سنت ما نیست. چگونه ممکن است دختری را ختنه نمود، در حالی که با این عمل، نگون بخت و در بزرگ‌سالی قادر به برپایی پیوند زناشویی نخواهد بود.» با این حال در منطقه «اربیل» جایی که طوایف «بادینی» و «سورانی» در کنار یکدیگر زندگی می‌کنند و مواردی از پیوند زناشویی نیز میان آن دو به چشم می‌خورد، سنت ختنه دختران درمیان قبایل سورانی رایج است.

به رغم آن که پدیده ختنه دختران در اصل سنتی متعلق به اقوام کرد نیست، لیکن با گذشت ایام و به مرور زمان به جزیی از فرهنگ این مردمان بدل شده است، به‌طوری که اکنون در پیوندی تنگاتنک با عنصر شرافت، یکی از ارکان فرهنگ کردی، تعریف می‌شود. براساس این فرهنگ، شرافت به‌طور مستقیم به ارگان‌های جنسی زنان بستگی دارد تا جایی که حتا گفت‌و‌گو راجع به آن شرم‌آور و نکوهیده است، به همین دلیل تلاش می‌شود تا سنت ختنه دختران پوشیده بماند و اشاره‌ای به آن نگردد. خیلی از دختران کرد از بابت اذعان به این‌که ختنه شده‌اند، به شدت شرم دارند. از هنگامی که مذهب موجبات گسترش ختنه دختران را مهیا نمود، این سنت رنگ و خصلت مذهبی یافته است، به‌طوری که بسیاری از مسلمانان در این منطقه، به دلیل ترس از عقوبت و مجازات خداوند، اقدام به ختنه دختران خود می‌نمایند.

ختنه دختران آثار زیان‌باری برای آنان به همراه دارد. عمل ختنه با بریدن قطعه‌ای کوچک سه گوش از بالای دستگاه تناسلی انجام می‌گیرد. این بخش از حساسیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است زیرا تمام هورمون‌های لازم در حین پروسه عمل جنسی در آن‌جا جمع می‌شوند. از این روی با جدا کردن این بخش، هورمون‌های جنسی قادر به تجمع نبوده، بنابراین پروسه عمل جنسی کامل نمی‌شود. بدین‌سان زنی که در روزهای کودکی ختنه شده، قادر به تجربه احساس اقناع در پایان پروسه عمل جنسی نخواهد بود. در واقع این یکی از فاکتورهایی محسوب می‌شود که در پس پدیده‌ی سرد مزاجی زنان در روابط زناشویی نهفته است.

درمناطق مختلف کردستان، سن ختنه دختران متفاوت است، لیکن به‌طور معمول بین سنین ۳ تا ۴ سالگی این عمل صورت می‌پذیرد. البته طبق گزارشاتی که موجود است در برخی مناطق نیز نوزادان دختر درسنین یک ماهگی و بیشتر ختنه می‌شوند که بی‌تردید آثار فوق‌العاده زیان‌باری برای آنان به هنگام ازداوج و در روابط زناشویی ببار می‌آورد.

 عمل ختنه به‌طور معمول در فصل بهار انجام می‌شود، زیرا اعتقاد بر این است که آثار جراحات ناشی از  قطع عضو، در این فصل از سال زودتر بهبود می‌یابد. اجرای عمل ختنه با هیچ نوع مراسم و تشریفات خاصی همراه نیست، بلکه سعی می‌شود به صورت مخفی و حتا در بسیاری مواقع بدون اطلاع پدر دختر انجام گیرد.

بنا به دو دلیل ذیل عمل ختنه به شکل پوشیده و نهانی صورت می‌پذیرد:

۱_در فرهنگ مردم این منطقه اشاره به عمل بریدن قطعه‌ای از دستگاه تناسلی زنان و گفت‌و‌گو درباره آن شرم آور محسوب می‌شود.

۲_با توجه به این‌که پزشکان از انجام عمل ختنه خودداری می‌ورزند، این کار توسط زنان میان سال و بی‌سواد محلی، به‌صورت غیرقانونی و پنهانی انجام می‌گیرد.

درگذشته عمل ختنه دختران درکردستان به وسیله چاقو انجام می‌شد، اما اکنون و دراغلب موارد از تیغ استفاده می‌شود. زنانی که عمل ختنه را انجام می‌دهند به دلیل این‌که بی‌سواد و از اصول بهداشتی بی‌اطلاع هستند، نکات بهداشتی را درحین عمل رعایت نمی‌کنند، به‌طوری که ممکن است با یک تیغ، ۱۰ دختر به دست آنان ختنه شوند. به دنبال قطع عضو معمولن برای بهبود آثار جراحت از خاکستر چوب و یا فرو بردن عضو مجروح در آب استفاده می‌شود که اغلب عفونت‌های خطرناک و نیز خونریزی‌های جدی را به دنبال دارد. به علاوه از نقطه نظر بهداشت روانی، دخترانی که ختنه می‌شوند، در پی آن به نوعی ترس غیرعادی که حتا درسنین بزرگ‌سالی بسیاری از آنان را رها نمی‌کند، مبتلا می‌شوند.

مطابق با مطالعه‌ای که بر روی ۴۰۴۸۰ زن در کردستان عراق به عمل آمد، تعداد ۳۰۳۲۴ نفر از آنان ختنه شده بودند که از میان آن‌ها ۱۰۳۵۲ نفر را دختران بین سنین یک تا شانزده سال تشکیل می‌دادند.

در این میان ۲۴۴۳۵ نفر از این زنان اذعان می‌کردند که بنا به دلایل مذهبی و به عنوان یک سنت، ختنه شده‌اند که در صورت سرپیچی از آن، از سوی خداوند به‌خاطر این قصور بخشوده نمی‌شدند. آنان هم چنین اشاره می‌کردند در صورتی که یک فرد روحانی آنان را از انجام ختنه نهی مذهبی نماید، ایشان نیز از انجام آن پرهیز خواهد نمود.

یک پزشک متخصص زنان می‌گوید: «رانیه یکی از مناطقی است که در آن‌جا عمل ختنه دختران در مقیاس وسیع انجام می‌پذیرد. بارها دخترانی به این‌جا آورده شده‌اند که به دلیل ختنه و جدا کردن قطعه‌ای بزرگ از دستگاه تناسلی‌شان دچار خون‌ریزی شدید بودند. بی‌شک این مسئله برای سلامتی جسم و نیز بهداشت روانی آنان، آثار مخربی به دنبال دارد، به‌طوری که آنان تا سنین بزرگ‌سالی نیز از خون می‌ترسند.»

اما وخیم‌ترین نتایج پدیده ختنه دختران به‌طور خاص بعد از ازداوج و تشکیل زندگی زناشویی پدیدار می‌شود، به‌طوری که ۷۰ تا ۸۰ درصد مشکلات زندگی زناشویی در جامعه کردستان از سرد مزاجی زنان سرچشمه می‌گیرد که در بعضی موارد نیز به جدایی و طلاق منجر می‌شود. یک پژوهش‌گر در دادگستری شهر سلیمانیه می‌گوید: «۷۰ درصد مشکلات خانوادگی متاثر از مسئله نارسایی‌های جنسی در روابط زناشویی شکل می‌گیرند که خود محصول پدیده ختنه زنان، تربیت سنتی کودکان و نیز کمبود آموزش درعرصه‌ی تربیت جنسی است.

بسیاری از زنان علی‌رغم آن‌که خود ختنه شده‌اند، حرف زدن درباره این پدیده را شرم‌آور می‌دانند، زیرا مطابق با فرهنگ موجود دراین منطقه، ارگان‌های جنسی زنان یکی از موضوعات تابو و گفت‌وگو درباره آن امری شرم‌آور است، بنابراین هرگاه درباره این پدیده با زنان و دختران گفت‌و‌گو شود، ضمن آن‌که سرخ می‌شوند صدای خود را آرام کرده، به آهستگی صحبت می‌کنند، تنها زنانی که خود مجری عمل ختنه هستند بی‌محابا درباره آن حرف می‌زنند، زیرا بنابر باورهای‌شان، آنان با انجام این عمل به جامعه خدمت می‌کنند.

همه دختران و زنانی که ختنه شده‌اند، برتجربه تلخ، همراه با احساس ترس و شرم لحظه‌ی انجام عمل ختنه تاکید دارند، آنان اذعان می‌کنند هرگز آن لحظه دردناک در زندگی خود را فراموش نخواهند کرد. در میان این زنان، آنانی که ازدواج کرده‌اند به اتفاق می‌گویند، هیچ‌گاه در پایان روابط زناشویی به نقطه اقناع جنسی دست نمی‌یابند. قابل توجه این‌که شوهران زنانی که در دوران کودکی ختنه شده‌اند نیز اذعان می‌کنند، در برقراری روابط زناشویی با همسران خود با مشکلات جدی روبه‌رو هستند.

متاسفانه در بسیاری مواقع، مادران دختران خود را تحت فشار مادران و یا خواهران خویش که عمدتا بی‌سواد و مذهبی هستند، ختنه می‌کنند. به‌طور نمونه معلم یک دبیرستان در شهر رانیه می‌گوید، زیر فشار مادر خود که زنی بی‌سواد و مذهبی است، مجبور به ختنه دختر خویش شد. وجود زنانی که عمل ختنه را انجام می‌دهند نیز بر تداوم و بقای پدیده ختنه دختران موثر است. به‌طور نمونه در ۱۵ روستای منطقه گرمیان هیچ دختری در پانزده سال گذشته ختنه نشده، زیرا زنی که این عمل را انجام می‌داد سالیان پیش فوت کرده است. نمونه تکان دهنده‌ای که نشان از عمق و گستردگی نفوذ سنت ختنه دختران در فرهنگ و زندگی مردمان این منطقه دارد، واقعه‌ی ختنه پنج دختر ساکن روستاهای اربیل و سلیمانیه است که البته توسط مادران خود ختنه نشده بودند. این دختران وقتی اطلاع یافتند که همه دوستان‌شان ختنه شده‌اند، در خفا و پنهانی اقدام به ختنه خود کردند