خبرگزاری هرانا – در ایران زندانیانی سیاسی و عقیدتی وجود دارند که بیش از دو دهه از عمر خود را پشت میله‌های زندان سپری کرده‌اند. نگرانی اصلی خبرگزاری هرانا فراموش‌شدن این افراد در میان اخبار روزمره و چرخه‌های رسانه‌ای کوتاه‌مدت است. به همین دلیل، این خبرگزاری مجموعه‌ای از گزارش‌های منظم منتشر می‌کند که در هر پست به معرفی یک زندانی بلندمدت، مرور پرونده قضایی، وضعیت نگهداری، دسترسی‌ها و نیازهای فوری او می‌پردازد.

خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران در گزارش پیش رو به بررسی آخرین وضعیت افشین بایمانی پس از دو دهه حبس می‌پردازد.

کادر اطلاعات

نام: افشین بایمانی
سال بازداشت: ۱۳۷۹
اتهام اعلام‌شده: «محاربه از طریق همکاری با سازمان مجاهدین خلق»
حکم اولیه: اعدام
حکم کنونی: حبس ابد (تبدیل‌شده با یک درجه تخفیف)
محل‌های نگهداری: پس از محکومیت چندین سال از دوران حبس خود را در در بندهای مختلف زندان رجائی شهر کرج سپری کرد. وی در مرداد ۱۴۰۲ از این زندان بدون رعایت اصل تفکیک جرائم، به سالن ۱۰ (بند هشت) زندان اوین انتقال داده شد. در شهریور ماه همان سال، بدون رعایت اصل تفکیک جرائم و همراه با خشونت از زندان اوین به بند امن (واحد سه) زندان قزلحصار کرج منتقل شد. این زندانی سیاسی آبان ماه سال ۱۴۰۲، با تودیع وثیقه برای درمان و مراقبت‌های پزشکی، از زندان قزلحصار به مرخصی اعزام شد. پس از حدود یک ماه، علیرغم ناتمام ماندن مراحل درمان، به دلایل نامعلومی و به دستور رئیس اجرای احکام دادسرای انقلاب کرج، آقای بایمانی توسط نیروهای انتظامی در محل سکونت خود بازداشت شد. وی سپس به زندان اسدآباد شهر مبارکه اصفهان منتقل و در بند سلامت این زندان محبوس شد. این زندانی سیاسی در دی ماه همان سال از زندان اسدآباد مجددا به زندان قزلحصار کرج انتقال یافت و از آن زمان تا کنون در این زندان به سر میبرد.
مرخصی/دسترسی‌ها: در سال‌های اخیر مرخصی گزارش نشده؛ دسترسی به خانواده و وکیل محدود گزارش شده است.
وضعیت فعلی: همچنان در حبس بلندمدت با حکم ابد، علی‌رغم تغییرات قانونی که می‌تواند امکان بازنگری یا تخفیف فراهم کند.

روایت پرونده و روند قضایی

افشین بایمانی در تاریخ ۱۵ شهریور ۱۳۷۹ به اتهام “محاربه از طریق همکاری با سازمان مجاهدین خلق” و کمک به فرار برادر خود «مهدی بایمانی» که عضو سازمان مجاهدین خلق بود، بازداشت شد. وی سپس توسط دادگاه انقلاب تهران به اعدام محکوم و این حکم در دادگاه تجدید نظر نیز عینا تایید شد. در ‌‌نهایت پس از گذشت شش سال حکم وی به حبس ابد تقلیل یافت. این تغییر حکم، اگرچه از نظر شکلی از تشدید مجازات جلوگیری کرد، اما عملاً او را در زمرهٔ محکومانِ با حبسِ نامحدود زمانی قرار داد؛ وضعیتی که در عمل می‌تواند سالیان طولانی تداوم یابد و دسترسی فرد به سازوکارهای بازنگری را دشوار کند.

نکات کلیدی در روند:

اتهام امنیتی سنگین: برچسب «محاربه» در پرونده‌های سیاسی-امنیتی در ایران از سنگین‌ترین عناوین اتهامی است و معمولاً پیامدهای قضایی و اجرایی گسترده‌ای دارد.
تبدیل حکم: صدور حکم اعدام در ابتدا و سپس تبدیل به حبس ابد، هم وزن سنگین اتهام و هم امکان مداخله‌های قضاییِ بعدی را نشان می‌دهد، اما لزوماً به‌معنای رفع بی‌عدالتی‌های احتمالی در رسیدگی نیست.
تداوم حبس علی‌رغم تغییرات قانونی: با وجود تغییرات قانونی که امکان اعادهٔ دادرسی، تخفیف مجازات یا آزادی مشروط را در برخی پرونده‌ها فراهم می‌کند، آقای بایمانی همچنان در زندان باقی مانده است.

وضعیت نگهداری و انتقال‌ها

در طول دوران حبس، افشین بایمانی در زندان‌های مختلفی نگهداری شده است. وی پس از محکومیت چندین سال در زندان رجائی شهر کرج در بندهای مختلف محبوس بوده است. در دی ماه ۱۳۹۱ در اعتراض به عدم درمان و شرایط غیر انسانی دست به اعتصاب زد و به بند هشت این زندان منتقل شد. دی ۱۳۹۳ انتقال به بند سپاه (متعلق به وزارت اطلاعات)، آذر ماه ۱۳۹۴ از سالن ۱۲ (بند چهار) به مکان نامعلومی انتقال داده شد. مرداد ۱۳۹۵ انتقال به بند هشت، موسوم به بند سپاه، در مردادماه ۱۳۹۶ انتقال از سالن ۱۲ به بند امنیتی سالن ۱۰ (اندرزگاه چهار)، مرداد ۱۴۰۲ در پی تعطیلی زندان رجائی شهر کرج به بند هشت (سالن ۱۰) زندان اوین و پس از یک ماه بدون رعایت اصل تفکیک جرائم به بند امن زندان قزلحصار کرج منتقل شد. شهریور ۱۴۰۲ از (بند امن واحد سه) زندان قزلحصار به (سالن دارالقرآن واحد چهار) که محل نگهداری زندانیان با جرائم مواد مخدر است، انتقال یافت. آذر ماه سال ۱۴۰۲، این زندانی سیاسی در حالیکه با تودیع وثیقه برای درمان و مراقبت‌های پزشکی، از زندان قزلحصار به مرخصی اعزام شده بود، به دلایل نامعلومی علیرغم ناتمام ماندن مراحل درمان در محل سکونت خود بازداشت و به زندان اسدآباد شهر مبارکه اصفهان منتقل و در بند سلامت این زندان نگهداری شد. وی در دی ماه همان سال از زندان اسدآباد به زندان قزلحصار کرج انتقال یافت و از آن زمان تاکنون در این زندان نگهداری می‌شود.

مشاهدات مرتبط با استاندارهای نگهداری

انتقال‌های پی‌درپی: جابه‌جایی بین بندها و زندان‌ها می‌تواند دسترسی به خانواده، وکیل و خدمات بهداشتی را مختل کند.
انفرادی به‌عنوان ابزار تنبیهی: آقای بایمانی در طول دوران حبس خود در زندان‌های مختلف، بارها در سلول انفرادی محبوس شده است. در مردادماه ۱۳۹۰ (بند یک)، پس از آن در آبان ۱۳۹۳ (بند پنج)، در دی ماه همان سال به مدت ۴۰ روز در بند هشت موسوم به بند سپاه (متعلق به وزارت اطلاعات)، در مرداد و دی ماه سال ۱۳۹۵ در بند سپاه زندان رجایی شهر کرج، در سلول انفرادی محبوس بوده است. وی همچنین در شهریور ۱۴۰۲ در اعتراض به انتقال ناگهانی از (بند هشت) زندان اوین به زندان قزلحصار کرج، به سلول انفرادی این زندان انتقال داده شد. این سابقه نشان‌دهندهٔ استفاده از انفرادی است که در استانداردهای بین‌المللی باید محدود، نظارت‌شده و استثنایی باشد.

تحمل خشونت در زندان: گزارش‌هایی از بدرفتاری‌های فیزیکی و کلامی علیه این زندانی در طول دوران تحمل حبس او در زندان‌های مختلف ثبت شده است. در دی ماه ۱۳۹۱ در اعتراض به عدم درمان و شرایط غیر انسانی دست به اعتصاب زد و با تهدید و خشونت کلامی مسئولان زندان رجائی شهر، به تبعید به مناطق دور دست و پرونده سازی جدید در صورت ادامه اعتصاب روبه رو شد. در مرداد ۱۳۹۵ انتقال به بند سپاه با خشونت گارد زندان، دی ۱۳۹۵ توسط نیروهای گارد زندان با توسل به خشونت به سلول‌ انفرادی بند موسوم به سپاه در زندان رجایی شهر کرج منتقل شد. در مردادماه ۱۳۹۶ با خشونت ماموران زندان از سالن ۱۲ به بند امنیتی سالن ۱۰ (اندرزگاه چهار) انتقال یافت. در آبان ۱۳۹۸ این زندانی سیاسی در اعتراض به کارشکنی مسئولان زندان جهت اعزام وی به مرخصی درمانی و پرونده سازی جدید علیه خود، به مدت ۵۷ روز دست به اعتصاب غذا زد. او توسط مسئولان زندان رجائی شهر، تهدید شده بود که در صورت اعتصاب غذا موی سر وی را تراشیده و با دستبند و پابند به سلول انفرادی منتقل خواهد شد. در شهریور ۱۴۰۲ با توسل به خشونت از زندان اوین به بند امن (واحد سه) زندان قزلحصار کرج منتقل شد. پس از مدتی از بند مذکور، همراه با توهین و خشونت به سالن دارالقرآن (واحد چهار) این زندان انتقال یافت. در بهمن ماه همان سال در پی درگیری گارد حفاظت زندان قزلحصار با زندانیان سالن چهار، افشین بایمانی به دلیل وارد آمدن ضربه به قفسه سینه، با کاهش علائم هوشیاری مواجه شد. موارد مذکور از مصادیقی است که لزوم مستندسازی مستقل و پیگیری حقوقی را برجسته می‌کند.
محرومیت از امکانات درمانی و پزشکی: این زندانی سیاسی در طول بیش از دو دهه حبس، با وجود ابتلا به بیماری‌های قلبی، گرفتگی عروق قلب، درد ناحیه قفسه سینه، فشارخون بالا، دیابت، سنگ کلیه و نیاز به عمل‌های جراحی آنژیوگرافی و جراحی دریچه میترال قلب، همواره با کارشکنی مسئولان زندان و به بهانه‌های مختلف، از اعزام به بیمارستان و دسترسی به درمان تخصصی محروم مانده است. «حق دسترسی به درمان» از جمله حقوق بنیادین زندانیان است که در قوانین داخلی ایران، اسناد بین‌المللی و معیارهای حقوق بشری بر آن تأکید شده است. محرومیت عمدی زندانیان از امکانات پزشکی و درمانی، مصداق بارز رفتار غیرانسانی و نقض حق بر سلامت و حتی حق حیات است و در بسیاری موارد به عنوان ابزاری برای فشار و سرکوب بیشتر به کار گرفته می‌شود.

دسترسی به خانواده، وکیل و مرخصی

در سال‌های اخیر، آقای بایمانی مرخصی دریافت نکرده است و دسترسی او به خانواده و وکیل محدود گزارش شده است. محدودیت مزبور، علاوه بر آثار روانی و اجتماعی، می‌تواند حق دفاع مؤثر و پیگیری سازوکارهای اعادهٔ دادرسی را نیز تحت‌تأثیر قرار دهد.

مسیرهای حقوقی بالقوه (توصیه‌های عمومی)

۱. اعادهٔ دادرسی: بررسی وجود دلایل و مستندات جدید یا ایرادات ماهوی/شکلی در رأی.
۲. درخواست تخفیف یا تبدیل مجازات: در صورت فراهم‌بودن شرایط قانونی.
۳. آزادی مشروط/تعلیق اجرای مجازات: ارزیابی تحقق شروط قانونی (مدت سپری‌شده، حسن رفتار، وضعیت سلامت و…)، در صورت امکان.
۴. پیگیری حقوق نقض‌شده در دوران حبس: از جمله حق درمان، منع رفتار خشونت‌آمیز، حق ملاقات منظم و دسترسی مستمر به وکیل.
۵. مستندسازی و دادخواهی بین‌المللی: در صورت انسداد مسیرهای داخلی، بهره‌گیری از سازوکارهای گزارشگری و مکاتبات حقوق بشری.

خط زمانی خلاصه

۱۳۷۹: بازداشت؛ اتهام «محاربه از طریق همکاری با سازمان مجاهدین خلق»
حکم اولیه: اعدام؛ تبدیل‌شده به: حبس ابد.
پس از محکومیت؛ سال‌ها در بندها و سالن‌های مختلف زندان رجائی شهرکرج.
مرداد ۱۳۹۰: سلول انفرادی گزارش شده؛ زندان رجائی شهر کرج.
آبان ۱۳۹۳: سلول انفرادی گزارش شده؛ زندان رجائی شهر کرج.
دی ۱۳۹۳: سلول انفرادی گزارش شده به مدت چهل روز؛ زندان رجائی شهر کرج.
آذر ۱۳۹۴: انتقال از سالن ۱۲ بند چهار زندان رجایی شهر به مکانی نامعلوم.
مرداد ۱۳۹۵: ضرب‌وشتم و سلول انفرادی گزارش‌شده؛ زندان رجائی شهر کرج.
دی ۱۳۹۵: ضرب‌وشتم و سلول انفرادی گزارش‌شده؛ زندان رجائی شهر کرج.
مرداد ۱۳۹۶: ضرب‌وشتم گزارش‌شده.
شهریور ۱۴۰۲: ضرب‌وشتم و سلول انفرادی گزارش‌شده؛ انتقال از زندان اوین به بند امن واحد سه زندان قزلحصارکرج، پس از مدت کوتاهی انتقال به سالن دارالقرآن واحد چهار این زندان.
آذر ۱۴۰۲: بازداشت و انتقال به زندان اسدآباد شهر مبارکه اصفهان، علیرغم ناتمام ماندن مراحل درمان در حین مرخصی پزشکی.
دی ۱۴۰۲: انتقال از زندان اسدآباد مبارکه به زندان قزلحصار کرج.
بهمن ۱۴۰۲: ضرب‌وشتم گزارش‌شده؛ زندان قزلحصار کرج.
سال‌های اخیر: عدم اعطای مرخصی، محرومیت از رسیدگی پزشکی مناسب، دسترسی محدود به خانواده و وکیل.
وضعیت امروز: تداوم حبس ابد علی‌رغم تغییرات قانونی بالقوه مؤثر بر بازنگری پرونده.

جمع‌بندی و اهمیت بازنگری

با وجود تغییرات قانونی که امکان اعادهٔ دادرسی، تخفیف مجازات یا آزادی برای محکومان به اتهام محاربه را فراهم می‌کند، آقای بایمانی همچنان در زندان باقی مانده است.
پرونده افشین بایمانی نمونه‌ای دیگر از زندانیان با احکام طولانی‌مدت امنیتی و سیاسی در ایران است که بازنگری در پرونده‌های آنان می‌تواند گامی مهم در مسیر آزادی و احقاق حقوقشان باشد.
پروندهٔ او از یک‌سو بر دشواری‌های دسترسی به حقوق بنیادین در دوران حبس (مرخصی، ملاقات، وکیل) و از سوی دیگر بر ضرورت به‌کارگیری تمامی سازوکارهای قانونیِ داخلی و بین‌المللی برای بازنگری و کاهش مدت حبس تأکید دارد.

نیازهای فوری

دسترسی منظم و بدون تبعیض به وکیل و خانواده.
ارزیابی پزشکی مستقل در صورت ادعای ضرب‌وشتم یا عوارض طولانی‌مدت.
بررسی امکان اعادهٔ دادرسی یا سایر سازوکارهای کاهش/توقف مجازات بر پایهٔ آخرین مقررات.
تضمین رعایت آیین‌نامه‌های سازمان زندان‌ها دربارهٔ تماس، ملاقات و مرخصی.
دسترسی به خدمات پزشکی مناسب و درمان

دربارهٔ این مجموعه

این گزارش بخشی از مجموعهٔ «بیش از دو دهه در حبس» است که هدف آن مستندسازی مستمر پرونده‌های بلندمدت و یادآوریِ مسئولیت جمعی برای دیده‌شدن و پیگیری وضعیت آنان است.