خانه  > slide, اندیشه و بیان  >  پرسه ای در آخرین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران/ رضا نجفی

پرسه ای در آخرین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران/ رضا نجفی

ماهنامه خط صلح – اندکی درباره پیشینه نمایشگاه بین المللی کتاب تهران

رضا نجفی

نمایشگاه بین المللی کتاب تهران یکی از مهم ترین رویدادهای فرهنگی در کشورمان است که هر ساله اواسط اردیبهشت ماه برگزار می شود. البته گفتنی است امسال سی و دومین دوره این نمایشگاه به دلیل نزدیکی به ماه رمضان، اندکی زودتر یعنی از چهارم تا چهاردهم اردیبهشت برگزار شد. این رویداد نخستین بار به سال ۱۳۶۶ در مکان دائمی نمایشگاه های بین المللی (که البته بعدها مشخص شد که چندان هم دائمی نیست) برپای گردید. تا سال ۱۳۸۵ نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در همین مکان برگزار می شد؛ تا جایی که برگزاری چنین رویدادی و نیز شکل برگزاری آن و زمان و مکان برگزاری بدل به یک سنت جا افتاده گشت.

در سال ۱۳۸۶ اما اتفاقات دیگری رقم خورد. در این سال مکان برگزاری نمایشگاه به بهانه رفع ایجاد ترافیک، به مصلی بزرگ تهران منتقل شد؛ امری که به ویژه با توجه به انتقال ترافیک از بخش شمالی به مرکزشهر،  تا مدتی موجب حرف و حدیث های فراوان و بروز اختلافاتی میان وزارت ارشاد وقت و ناشران و اهل کتاب شد. هم چنین برخی اقدامات دیگر دولت وقت (به ریاست جمهوری آقای احمدی نژاد) و وزارت ارشادش، مانند کوشش برای جدا ساختن و انتقال ناشران خارجی به مکانی دیگر و نیز تغییر هم زمانی و هم مکانی نمایشگاه مطبوعات از نمایشگاه بین المللی کتاب از سوی بسیاری از ناشران و اهل کتاب به تلاش دولت در تضعیف ناشران و مطبوعات تلقی و با مقاومت روبه رو شد.

در سال ۱۳۹۵ مکان برگزاری نمایشگاه مورد بحث، به شهر آفتاب واقع در جنوب شهر تهران منتقل شد؛ امری که باز منتقدان خود را داشت. سرانجام پس از دو دوره برگزاری نمایشگاه بین المللی کتاب تهران در شهر آفتاب، مکان برگزاری این نمایشگاه از سال ۱۳۹۸ بار دیگر به مصلی بزرگ تهران بازگشت؛ بی آن که برای بسیاری از اهل کتاب که نزدیک به دو دهه دیدار از نمایشگاه در مکان دائمی نمایشگاه های بین المللی (واقع در انتهای بزرگراه چمران) برایشان به نوستالژی بدل شده بود، رضایتی فراهم آمده باشد. به طور کلی بلاتکلیفی در اختصاص مکانی همیشگی برای این نمایشگاه، آن هم پس از سی و دو سال تجربه برگزاری نمایشگاه، و سرگردانی و انتقال مکرر مکان نمایشگاه از مصلی به شهر آفتاب و بالعکس، از جمله انتقادهای اهل کتاب در این باره است.

اندکی درباره سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران

بنا به مطالب مندرج در سایت های رسمی از جمله خانه کتاب وزارت ارشاد، سی ودومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، با شعار خواندن توانستن است، امسال از چهارم تا چهاردهم اردیبهشت ۱۳۹۸ با حضور ۲۴۰۰ ناشر داخلی (با ۳۰۰ هزار عنوان) و ۸۰۰ ناشر خارجی (۱۵۰ ناشر عرب و ۶۵۰ ناشر لاتین با ۱۳۷ هزار عنوان) از سی کشور، در مصلی بزرگ تهران برگزار شد. ناشران ایرانی امسال با ۱۴۰۰ عنوان کتاب چاپ جدید در این نمایشگاه شرکت کردند.

هم چنین نیاز به ذکر است که امسال ۷۳ ناشر به سبب آن چه مسئولان نمایشگاه تخلف در نمایشگاه پیشین عنوان کردند، از شرکت در این نمایشگاه محروم شدند.

این نمایشگاه در حالی برگزار می شد که به سبب جاری شدن سیل در برخی استان های کشور و نیز بحث تحریم های اقتصادی، نگرانی هایی درباره استقبال از نمایشگاه وجود داشت. هم چنین گران شدن پنجاه هزار تومانی هر بند کاغذ، در حین برگزاری نمایشگاه، بیش از پیش بر نگرانی های ناشران افزود تا جایی که سخن از احتمال ورشکستگی و تعطیلی ناشران کوچک به میان آمد. افزایش قیمت کتاب ها و نیز افت شگفت انگیز شمارگان کتاب ها در نمایشگاه اخیر محسوس بود. به گفته بسیاری از ناشران، امسال حتی نگران کننده تر از معضل سانسور، افزایش قیمت ها، صنعت چاپ و نشر کشور را تهدید می کند. مقایسه آمارهای مربوط به چاپ و نشر امسال با سال گذشته از افت صد هزار نسخه ای در نمایشگاه امسال حکایت می کند. هم چنین در حالی که خانه کتاب در مقام منبعی رسمی از افزایش پانزده درصدی قیمت کتاب ها سخن می گوید، ناشران متعددی با مقایسه ارقام هزینه ها، از افزایش صد در صدی صحبت می کنند.

گفتنی است امسال چین با حضور هیاتی دویست نفره، مهمان ویژه این نمایشگاه بود.

هم چنین وجود بنرهایی در حمایت از سپاه پاسداران در محوطه نمایشگاه و نیز برنامه های گوناگونی مانند “جشن مقاومت” اسلامی، قابل تامل بود.

در همین حال، کمی پیش از برپایی نمایشگاه، انجمن داستان نویسان تهران در نامه ای به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، به ممنوعیت توزیع چند اثر داستانی و غیرداستانی در نمایشگاه اعتراض کرد.

در این نامه آمده است: «چنین تصمیم هایی همواره یادآور خراش‌هایی است که هر کدام خاطره ای مخدوش از اراده هایی را به ذهن متبادر می‌کند که میل مفرطی به راندن نویسندگان از بین مردم دارد»(۱).

از حواشی سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، انصراف رئیس جمهور، آقای روحانی، به دلیلی نامعلوم از بازدید نمایشگاه و حضور رهبر انقلاب در نمایشگاه و پخش شدن تصویری از او در فضای مجازی در حال ورق زدن یکی از کتاب های احمد شاملو بود؛ امری که ابراز نظر بسیاری از کاربران اینترنتی را برانگیخت.

شایان ذکر است که همزمان با نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، گروهی از ناشران ایرانی خارج از کشور نیز در اقدامی اعتراضی، نمایشگاهی با عنوان کتاب بدون سانسور در چند شهر در اروپا و امریکای شمالی برگزار کردند.

فشرده ای از دیدگاه های منتقدان

اگر از برخی انتقادهای فرعی مانند بلاتکلیفی در تعیین مکان دائمی نمایشگاه کتاب تهران، بگذریم و بسنده به اصلی ترین انتقادها کنیم، چند نکته بیش تر شایان ذکر است.

برای ناشران خارجی شاید در نخستین نگاه آن چه بیش از همه انتقادها به چشم می آید، فاصله داشتن نمایشگاه کتاب تهران از استانداردهای نمایشگاه های بین المللی است. اهل فن بارها اشاره کرده اند نمایشگاه بین المللی کتاب تهران بیش و پیش از آن که نمایشگاه و مکان تبادل نظر ناشران و نویسندگان و بنگاه های پخش کتاب و کارگزاران این صنعت باشد، فروشگاه کتاب به شمار می رود. انتقادی که حتی مسئولان امر نیز بر آن صحه گذارده اما اعلام کرده اند می کوشند با اتخاذ تدابیری بر جنبه های نمایشگاهی این پدیده بیفزایند. برای نمونه، مسئولان نمایشگاه اخیر از برگزاری حدود دویست برنامه از جمله سخنرانی ها و میزگردها و غیره در فضای نمایشگاه سخن گفته اند. بگذریم از این نکته که برخی از این برنامه ها مانند جشن مقاومت اسلامی، اصولاً ربطی به نمایشگاه کتاب ندارد و خود محل انتقادهای مضاعفی است.

دخالت ارگان های گوناگون در نمایشگاه کتاب تهران، برای نمونه دادستانی و سازمان اطلاعات سپاه پاسداران و اعمال فشار برای توقیف یا جمع آوری برخی کتاب ها، انتقاد دیگری است که فراوان شنیده می شود. بسیاری از ناشران بر این باورند نهادهای موازی و غیر موازی در نحوه برگزاری و چینش غرفه ها و دیگر جزئیات نمایشگاه دخالت دارند، که این امر به آشفتگی در نمایشگاه دامن می زند.

اما آن چه بیش از همه و در صدر انتقادها به چشم می خورد و شنیده می شود، بحث ایجاد محدودیت و ممنوعیت برای حضور برخی کتاب ها و ناشران در نمایشگاه و نیز جمع آوری عناوینی از کتاب های حضور یافته در نمایشگاه است؛ کتاب هایی که یک بار از فیلتر دستگاه ممیزی گذشته و مجوز نیز گرفته اند و با این حال قربانی ممیزی دوم شده اند.

درباره این انتقاد مسئولان اغلب به انکار امر می پردازند، اما گاه نیز بی تعارف ابراز می دارند ممکن است ممیزان در کار خود کم دقتی کرده باشند و اکنون با تذکر نهادها و اشخاص دیگر می توان آن چه از زیر چشم ممیز ارشاد دررفته است، از نمایشگاه جمع کرد یا به آن اجازه حضور نداد.

از این رو امسال نیز به مانند سال های پیشین شاهد برخی محدودیت ها و ممنوعیت ها در نمایشگاه کتاب تهران بودیم. به مثابه مشت نمونه خروار، به ذکر چند نمونه بسنده می کنیم. بنا بر گزارش خبرگزاری هرانا، عمادالدین باقی،‌ روزنامه نگار، در حساب شخصی خود در توییتر، آورده است که مسئولان وزارت ارشاد ضمن تماس با نشر سرایی این انتشارات را از ارائه کتاب “اعدام و قصاص” منع کرده اند. او می گوید این ممنوعیت در مورد کتاب “دین دولتی و دولت دینی” اثر محمد قوچانی نیز اعمال شده است.

در توییت دیگری محمدباقر حقانی فضل،‌ دانشجو و پژوهشگر حوزه دین،‌ از سرکشی سه روحانی از قم با عنوان “ارزیابان عربی” در غرفه ها و جمع آوری برخی ازکتاب های حوزه فلسفه دین (به ویژه کتاب” لاهوت التنزیه”) و حتی گاه برخی کتاب های حوزه پزشکی خبر داده است.

هم چنین رمان “بند محکومین” نوشته کیهان خانجانی از حضور در نمایشگاه کتاب تهران محروم شده است(۲).

در ادامه گزارش خبرگزاری هرانا، درباره حواشی مربوط به نمایشگاه در فضای مجازی، اشاره شده است که کتاب های “رها بند” اثر حمید چشم آور، “دال آویز از دار” اثر هرمز سعداللهی، “بعد از جهنم رفته بودم به جهنم” اثر علی کریمی کلایه و “زنان سیبیلو و مردان بی ریش، نگرانی های جنسیتی در مدرنیته ایرانی” نوشته افسانه نجم آبادی و ترجمه آتنا کامل و ایمان واقفی از ارائه در نمایشگاه منع شده  اند. هم چنین کتاب “دیکتاتوری با چشم های قهوه ای” نوشته رویا ابراهیمی از عرضه در نمایشگاه محروم شده است. افزون بر این، به گفته همسر کوروش اسدی که در تیرماه سال ۹۶ درگذشت، چاپ چهارم رمان “کوچه ابرهای گمشده” از آثار این نویسنده، ممنوع شده است.

مونا برزویی، شاعر و ترانه سرا نیز در صفحه شخصی خود در اینستاگرام درباره جمع آوری یک مجموعه شعر عاشقانه اش از نمایشگاه خبر داده است.

از مجموعه کتاب های انتشارات کویر سه کتاب مجوز نمایش و توزیع نگرفته اند؛ حال آن که بیش از ده سال از انتشار بعضی از آن ها می گذرد. این سه کتاب منع شده، “روشنفکری دین و چالش های جدید” اثر ابراهیم یزدی، “فقیهان و انقلاب ایران” و “حدیث نواندیشان دینی” اثر سید هادی طباطبایی هستند(۳).

در همین باره گفتنی است که در همان روزهای نخستین نمایشگاه، هیات رسیدگی به تخلفات ناشران، بیست و پنج حکم تعطیلی یک روزه یا تا پایان نمایشگاه برای ناشران غرفه دار صادر کرد و یک غرفه نیز که بنا به گفته مسئولان “کتاب قاچاق” عرضه می کرد، به کلی تعطیل شد(۴).

این یادداشت نیز به پایان آمد اما حکایت هم چنان باقیست و اهل کتاب با نگرانی به افزایش نجومی قیمت ها، سقوط نفس گیر شمارگان، ورشکستگی ناشران و ادامه روند ناموجه ممیزی و توقیف آثار منتشر شده در سال جاری چشم دوخته اند.

پانوشت ها:
  1. چرا فرج سرکوهی می‌گوید نمایشگاه کتاب تهران تبدیل به یک “جنازه” شده است، صدای آمریکا، ۵ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸
  2. گزارشی از سانسور و ممنوعیت گسترده در سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، خبرگزاری هرانا، ۹ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸
  3. همان
  4. گل محمدی، حسن، نگاهی به سی و دومین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، ایران استار، ۱۹ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸

مطالب مرتـبط

بدون نظر

نظر بگذارید