ماهنامه خط صلح – سخن پیرامون نسبت تکنولوژی به طور عام و اینترنت و محصولات آن به طور خاص با حکومتها، به خصوص حکومتهای استبدادی، تاکنون فراوان رفته است. زمانی تصور میشد که صرف وجود اینترنت باعث تضعیف استبداد و دیکتاتوری است و فرصتهایی که اینترنت برای مردم تحت سلطه فراهم میکند، استبداد را گام به گام تا نابودی عقب میراند. ناگفته دیدهایم که این تصور ابتدایی تا چه اندازه خوشبینانه و سادهانگارانه بود. در واقع نقطه ضعف اصلی این تصور این بود که حکومتها را در برابر تغییر و تحول دنیای جدید، دست و پا بسته و منفعل میدانست؛ حال آنکه استبداد برای بقای خودش، در برابر ابزارهای جدید، استراتژیهای جدید بهکار میبندد.
نظام جمهوری اسلامی ایران تاکنون مواجهه دوگانهای با اینترنت و محصولات آن داشته است. از یک سو ایران جزو کشورهایی در منطقهی خاورمیانه است که خیلی زود پذیرای اینترنت شد و به نسبت جمعیت آن، حدود یک-سوم کل جمعیت کاربر فعال دارد. از سوی دیگر، سرعت اینترنت و نحوهی ارائهی آن به کاربران قابل مقایسه با کشورهای منطقه نبوده و در سطح بسیار پایینتری است. همچنین بسیاری از محصولات اینترنت، از جمله شبکههای اجتماعی مشهور و محبوبی چون فیسبوک و توییتر، دچار تیغ فیلترینگ شده و بدون فیلترشکن برای کاربران در دسترس نیستند. در قبال این سیاست دوگانه، مردم نیز روشهای خاص خود را برای مواجهه با آن داشتهاند. استفادهی فعال و روزانه از فیلترشکنهای بهروز و تغییر مدام ابزارهای ارتباطی روش کار مردم ایران بوده است. کوچ ایرانیان از وایبر به تلگرام، یکی از بزرگترین کوچهای تاریخ اینترنت محسوب میشود.
اما از حدود دو سال پیش تاکنون، به نظر میرسد سیاست جمهوری اسلامی در فیلترینگ برخی ابزارهای ارتباطی و شبکههای اجتماعی تغییر کرده است. بعد از کوچ بزرگ ایرانیان از وایبر به تلگرام، نظام هنوز این ابزار محبوب را فیلتر نکرده است. برای بسیاری جای تعجب است که با اینکه بیش از بیست میلیون کاربر از تلگرام استفاده میکنند و بسیاری از رسانههای منتقد و مخالف نظام در آن فعالاند، نظام هنوز اختلالی در سرویسهای آن ایجاد نکرده است. همچنین شبکهی اینستاگرام برخلاف فیسبوک و توییتر دچار فیلترینگ نشده و کاربران داخل ایران میتوانند بدون دردسر از آن استفاده کنند.
در میان تحلیلهای متعدد و متفاوتی که پیرامون این موضوع وجود دارد، نگارنده این تفاوت را در راستای استراتژیهای متفاوت حکومت در مواجهه با محصولات اینترنت میداند. در واقع نظام با باز گذاشتن دست مردم در تلگرام و اینستاگرام در حال آزمودن این فضا است. هرکدام از این دو ابزار، ویژگیهایی دارند که به نظام اجازه میدهد بتواند برخورد متفاوتی داشته باشد. میتوان گفت تلگرام فقط مخصوص ایرانیها است و تقریباً شبکهی اجتماعی داخلی محسوب شده و تاثیر و تاثر خارجی ندارد. وجود رقبای دیگر برای تلگرام نیز نظام را به فکر واداشته تا شیوهی جدیدی برای مواجهه با آن بهکار بگیرد. اینستاگرام نیز به اندازهی فیسبوک و توییتر قابلیت شبکهسازی ندارد و به همین دلیل ترس نظام برای فیلتر نکردن آن کمتر است.
از طرف دیگر نیروهای موافق حکومت نیز حضوری بسیار فعال در تلگرام و اینستاگرام دارند و اینگونه نیست که این عرصه به طور کامل در اختیار نیروهای حامی دموکراسی یا مخالف نظام باشد. نظام در حال آزمایش استفاده از این دو ابزار برای پراکندن تئوریهای موافق خود است و تلاش میکند بفهمد آیا میتواند با استفاده از آنها و عدم فیلترینگ، ارزشهای خود را در جامعه نشر دهد.
از جنبهای دیگر، در مورد امنیت این شبکهها و نحوهی کنترل آنها توسط حکومت باید گفت اینکه گاهگاه اخباری مبنی بر دستگیری فعالان تلگرامی یا اینستاگرامی منتشر میشود لزوماً به معنای ناامن بودن این ابزارها نیست. شناسایی فعالان این شبکههای اجتماعی شیوهها و روشهای متفاوتی دارد و همیشه آنچه به اصطلاح “هک کردن” میشناسیم، رخ نمیدهد. بافتن افراد از طریق حلقههای واسط، دستگیریهای گسترده و استفاده از فضای ارعاب تا رسیدن به افراد خاص مدنظر، دزدیدن کدهای ورود به تلگرام و اینستاگرام از طریق مشاهدهی پیامک، حملههای فیشینگ و مهندسی اجتماعی و روشهای متنوع دیگر میتوانند منجر به شناسایی فعالان شود. آنچه مشخص است این است که حکومت از القای این حس که همهچیز در این شبکهها تحت کنترل است سود میبرد و بنابر همین اصل، در اغراق دربارهی شناسایی افراد فروگذار نمیکند. بهتر است فعالان این شبکهها از ابزارهای ناشناس سازی مانند وی.پی.انهای امن و اپلیکیشن تور استفاده کنند، مراقب ایمیلها و پیامهای فریبدهندهی فیشینگ باشند و حتیالمقدور حسابهای خود را دو مرحلهای کرده و بهطورکلی اساس امنیت دیجیتال را رعایت کنند.
اینکه نتیجهی این آزمایش چگونه خواهد بود و مدت زمان آن چقدر است، بستگی به تصمیمگیران نظام جمهوری اسلامی دارد. باید دید آیا نظام به این نتیجه میرسد که میتواند در فضایی اینچنینی بدون احساس خطر به حیات خود ادامه دهد یا در نهایت عطای آن را به لقایش بخشیده و روند قدیمی را ادامه میدهد.
بدون نظر
نظر بگذارید