ماهنامه خط صلح – رمالی و فالگیری، بهعنوان جلوههایی از خرافات در جوامع امروزی، فراتر از یک معضل فرهنگی و اجتماعی، تهدیدی جدی برای کرامت انسانی بهشمار میروند. این پدیدهها با سواستفاده از آسیبپذیریهای روانی، اقتصادی و اجتماعی افراد، استقلال فکری و ارادهی آزاد آنها را نشانه میگیرند و با تحقیر عقلانیت، انسان را از موجودی مختار و توانمند، به فردی وابسته و منفعل تبدیل میکنند. افرادی که به رمالان مراجعه میکنند، اغلب در شرایط بحرانی زندگی، به امید یافتن راهحل، خود را در معرض فریب و استثمار قرار میدهند. این وابستگی نهتنها شان فردی را خدشهدار میکند، بلکه با ترویج خرافات، بنیانهای عقلانیت اجتماعی را نیز تضعیف مینماید. از منظر حقوقی، این اعمال با اصول بنیادین حقوق بشر، از جمله حق خودمختاری و آگاهی، در تعارضاند و به همین دلیل در برخی از نظامهای قانونی، مورد پیگرد قرار گرفتهاند.
کرامت انسانی مفهومی محوری در فلسفه حقوق و اسناد بینالمللی است که بر ارزش ذاتی و غیرقابل اسقاط انسان تاکید دارد. مادهی ۱ اعلامیهی جهانی حقوق بشر صراحتاً اعلام میکند که همهی انسانها آزاد و با کرامت و حقوق برابر زاده شدهاند. این اصل در میثاق بینالمللی حقوق مدنی و سیاسی (مادهی۱۰) و میثاق حقوق اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیز بازتاب یافته است. کرامت انسانی بهمعنای احترام به خودمختاری، عقلانیت، حق بر حقیقت و مصونیت از تحقیر و استثمار است. این مفهوم ایجاب میکند که هر فرد بهعنوان یک غایت در نظر گرفته شود، نه ابزاری برای اهداف دیگران. رمالی و فالگیری اما، این اصول را نقض میکنند. رمالان با ارائهی پیشبینیهای غیرواقعی و گمراهکننده، توانایی افراد برای تصمیمگیری آگاهانه را سلب میکنند و با سوئاستفاده از ضعفهایشان، آنها را به منبعی برای کسب منفعت شخصی تبدیل مینمایند. این فرایند، شان انسانی را تحقیر کرده و فرد را از جایگاه یک کنشگر فعال، به موجودی منفعل و فریبخورده فرو میکاهد.
یکی از جنبههای مهم نقض کرامت انسانی در رمالی، استثمار روانی و مالی افراد آسیبپذیر است. بسیاری از قربانیان این پدیده، کسانی هستند که با مشکلات خانوادگی، اقتصادی یا عاطفی دستوپنجه نرم میکنند. رمالان با القای ترس، امید کاذب یا ادعای حل مشکلات از طریق طلسم و جادو، این افراد را بهدام میاندازند. برای مثال، زنی که بهدلیل مشکلات خانوادگی به فالگیر مراجعه میکند، ممکن است با پرداخت مبالغ هنگفت و تبعیت از دستورات غیرمنطقی، نهتنها مشکلش حل نشود، بلکه دچار وابستگی و اضطراب بیشتر شود. این سوئاستفاده نهتنها امنیت روانی فرد را بهخطر میاندازد، بلکه با تحمیل هزینههای مالی، او را در چرخهای از فقر و ناامیدی گرفتار میکند. چنین اعمالی، کرامت انسانی را بهعنوان حق برخورداری از امنیت و احترام ذاتی، نقض میکند و فرد را در موقعیتی تحقیرآمیز قرار میدهد.
از منظر حقوقی، رمالی و فالگیری در برخی از کشورها، بهدلیل نقض کرامت انسانی و آسیبهای اجتماعی آن، جرمانگاری شده است. در قوانین موضوعه ایران، این رفتار بهصورت صریح جرمانگاری نشده است، اما اگر این اعمال با کلاهبرداری همراه باشد، تحت مادهی ۱ قانون تشدید مجازات مرتکبین ارتشا، اختلاس و کلاهبرداری قابل پیگرد است. در هند، قانونی مانند «قانون مواد مخدر و داروهای جادویی» (۱۹۵۴) تبلیغ و ترویج ادعاهای خرافی را ممنوع کرده و مجازاتهایی تا ۷ سال حبس برای سوئاستفادهکنندگان در نظر گرفته است. در انگلستان، «قانون اقدامات متقلبانه» (۲۰۰۶) هرگونه فعالیت فریبکارانه، از جمله پیشبینی آینده برای کسب منفعت مالی را جرم میداند و ممکن است مرتکبان را با ۷ سال زندان مواجه کند. این جرمانگاریها نشاندهندهی تلاش کشورها برای حمایت از شهروندان در برابر تقلب، حفظ نظم عمومی و تقویت عقلانیت اجتماعی است.
جرمانگاری رمالی، تنها بهمسائل مالی محدود نمیشود، بلکه به امنیت روانی و اخلاق عمومی نیز توجه دارد. در فرانسه، بر اساس مادهی ۳۱۳ قانون کیفری، سوئاستفاده از جهل یا ضعف افراد (مثلاً در شرایط روانی شکننده) جرم تلقی میشود و میتواند تحت عنوان استثمار روانی پیگیری شود. در آمریکا، ایالتهایی مانند نیویورک با قوانین محلی (مثل مادهی ۱۶۵٫۳۵ کد جزایی) فالگیری برای کسب منفعت را ممنوع کردهاند و آنرا نوعی کلاهبرداری میدانند. این قوانین بر این اصل استوارند که رمالی، با ایجاد نگرانیهای کاذب و تشویق به وابستگی غیرمنطقی، آرامش ذهنی افراد را بر هم میزند و حق آنها بر امنیت روانی را نقض میکند. در واقع، القای ترسهای بیپایه یا وعدههای غیرواقعی، فرد را در وضعیتی از سردرگمی و اضطراب قرار میدهد که با کرامت انسانی بهعنوان حق زندگی با عزت و اطمینان ناسازگار است.
تاثیرات اجتماعی رمالی و فالگیری نیز قابلتوجه است. گسترش این پدیدهها میتواند الگوهای فکری نادرست را در جامعه رواج دهد و اعتماد به عقلانیت و خودباوری را کاهش دهد. برای مثال، در جوامعی که خرافات نهادینه میشود، افراد بهجای حل مشکلات از طریق تلاش و منطق، بهدنبال راهحلهای جادویی میروند. این روند نهتنها بهرهوری اجتماعی را کاهش میدهد، بلکه با تضعیف حس مسئولیتپذیری، به انسجام جمعی آسیب میزند. در آفریقای جنوبی، گزارشهایی از سوئاستفادهی شمنها از باورهای سنتی برای فریب مردم وجود دارد که منجر به قانونگذاریهای سختگیرانهتر علیه این اعمال شده است. برخورد کشورهای مختلف با این پدیده، نشان میدهد که رمالی، فراتر از یک تخلف فردی، تهدیدی برای کرامت جمعی و پیشرفت فرهنگی جوامع است.
کرامت انسانی، مولفههایی چون خودمختاری، عقلانیت، حق بر آگاهی، مصونیت از استثمار و امنیت روانی را در بر میگیرد. رمالی اما، با ارائهی اطلاعات نادرست، تضعیف ارادهی آزاد و بهرهکشی از ضعفها، این مولفهها را مستقیماً هدف قرار میدهد. فردی که بهجای تکیه بر تواناییهای خود، به پیشبینیهای یک رمال وابسته میشود، از حق تصمیمگیری آگاهانه محروم میگردد و در مسیری گمراهکننده قرارمیگیرد. این وابستگی ذهنی، شان او را به ابزاری برای سودجویی دیگران تبدیل میکند و کرامت فردیاش را مخدوش میسازد. در سطح کلان، ترویج خرافات، بنیانهای یک جامعهی عقلمدار را سست میکند و ارزشهای انسانی را بهمخاطره میاندازد.
در نهایت میتوان گفت، رمالی و فالگیری با نقض کرامت انسانی، هم به فرد و هم به جامعه لطمه میزند. این پدیدهها با تحقیر خودمختاری، استثمار و تضعیف عقلانیت، انسان را از جایگاه والای خود دور میکنند و با رواج خرافات، انسجام و پیشرفت اجتماعی را به خطر میاندازند. آثار زیانبار این پدیده و تلاش برای جرمانگاری این اعمال در کشورهای مختلف، گواهی بر ضرورت مقابله با آنها است. حفاظت از کرامت انسانی نیازمند تقویت آگاهی عمومی، حمایت از افراد آسیبپذیر و ترویج فرهنگی مبتنی بر عقل و خودباوری است تا انسانها بتوانند با اختیار و عزت، زندگی خود را پیش ببرند.
بدون نظر
نظر بگذارید