به گزارش خبرگزاری هرانا، ارگان خبری مجموعه فعالان حقوق بشر در ایران، در هفته‌ ای که گذشت، بیش از ۴۵ شکارچی غیرمجاز و قاچاقچی چوب بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. از سوی دیگر شاخص کیفی هوا دستکم در ۴۲ شهر ناسالم و خطرناک اعلام شد. از دیگر اخبار مرتبط با محیط زیست میتوان به آتش‌سوزی گسترده در مناطق جنگلی ایران، بحران خشکسالی، پسماندها و آلاینده‌ها در مناطق مختلف اشاره کرد؛ در گزارش پیش رو به برخی از آنها پرداخته شده است.

آسیب رسانی به جنبه های مختلف محیط زیست در ایران کماکان ادامه دارد. از طرفی شهروندانی وجود دارند که به دلیل عدم آموزش یا نیازهای مالی دست به تخریب و آسیب رسانی به محیط زیست می زنند و از سوی دیگر نهادهای متولی در تلاش هستند تا از حجم این آسیب ها بکاهند، هر چند این تلاش ها قابل تقدیر است اما به نظر نمی آید میزان آن با شرایط محیط زیستی ایران تطبیق داشته باشد.

حیات وحش

حیات‌ وحش به کلیه جانداران از قبیل پستانداران، پرندگان، خزندگان و دوزیستان و تمام گیاهانی گفته می‌شود که به صورت وحشی و طبیعی بدون دخالت یا کمک انسان بر روی کره زمین زندگی کرده و آب و خوراک خود را خود تأمین می‌کند. اما دخالت و تصرف انسان در زیستگاه های طبیعی و مصرف بی‌رویه منابع طبیعی بسیاری از گونه های حیات وحش را در معرض انقراض قرار داده است.

در هفته گذشته، لاشه چندین جاندار توسط محیط‌بانان و جنگلبانان در مناطق تحت حفاظت کشف شد. این جانداران شامل گونه‌های متنوعی از حیات وحش بودند که بخشی از اکوسیستم طبیعی منطقه به شمار می‌روند. میان آن‌ها، لاشه خرگوش، بوقلمون، گراز، تیهو، میش و بره وحشی مشاهده شد که نشان‌دهنده تنوع زیستی موجود در جفرافیای ایران است.

این رخداد بار دیگر ضرورت نظارت مستمر بر زیستگاه‌ها و افزایش همکاری میان محیط‌بانان، جنگلبانان و مردم محلی برای حفظ اکوسیستم و گونه‌های حساس را یادآوری می‌کند.

بازداشت و محکومیت متخلفان محیط زیستی

یکی از موضوعات مورد بحث محیط زیست مسئله حمایت از منابع طبیعی بوده و از سوی دیگر، حفاظت از جنگل‌ها، حیات وحش و جلوگیری از قاچاق چوب، شکار و صید بی رویه به عنوان بخشی از مقوله حفاظت از منابع طبیعی، و در نهایت حفظ محیط زیست تلقی می‌شود. بسیاری از حیوانات، به دلیل شکار غیرقانونی در معرض خطر قرار دارند.

در گزارش‌های این هفته، با تلاش محیط بانان و جنگل بانان، شکارچی و صیاد غیرمجاز و متخلف محیط زیستی در شهرستان‌های بیش از ۴۰ کاشمر، تهران، پلدختر، کازرون، اصفهان، میاندوآب، دهگلان، دیلم، قم، بندرعباس، اسفراین، قزوین، قروه، بستک، چگنی، مهدیشهر، نقده، دلیجان و جلفا، بازداشت و به مراجع قضایی معرفی شدند. از سوی دیگر، دستکم پنج تن تن چوب و زغال قاچاق در شهرهای فلاورجان، بانه، سمنان، ضبط و در این راستا پنج قاچاقچی چوب بازداشت شدند.

حق تنفس و هوای پاک

براساس گزارش‌ ها، سالانه تعداد پر شماری از شهروندان بر اثر آلودگی هوا جان خود را از دست می‌دهند. این مشکل علتی جز سو مدیریت و عدم توجه به کنوانسیون‌ها و قراردادهای بین‌المللی در این زمینه ندارد.

طی هفته ای که گذشت شاخص کیفی هوا در شهرستان‌های مهاباد ۲۵۴، ارومیه ۱۲۵، شاهین دژ ۱۵۳، پیرانشهر ۱۵۲، بوکان ۱۰۴، تهران ۲۸۳، تبریز ۱۸۴، ساوجبلاغ ۱۷۸، نظرآباد ۱۷۴، کرج ۲۰۱، سوسنگرد ۴۱۳، هویزه ۲۳۲، آبادان ۱۵۷، آغاجاری ۱۵۵، باغملک ۱۰۹، دزفول ۱۴۱، شادگان ۱۳۷، اهواز ۱۹۰، بهبهان ۱۵۸، کارون ۱۷۴، خرمشهر ۱۷۵، شوشتر ۱۸۱، ماهشهر ۱۷۵، ملاثانی ۱۷۵، شوط ۱۰۴، همدان ۱۰۹، قزوین ۱۶۷، اصفهان ۱۶۵، مشهد ۱۶۰، سمنان ۱۱۴، ایوانکی ۱۲۶، گرمسار ۱۰۳، محمدیه ۲۳۷، تاکستان ۱۶۸، قم ۱۵۵، فردیس ۵۰۰، چهارباغ ۱۳۱، بجنورد ۱۰۶، الوند ۱۲۱، بویین زهرا ۱۳۳، زنجان ۱۲۰ و قنوات ۱۷۰، ناسالم برای گروه‌های حساس، ناسالم برای تمام گروه‌ها، بسیار ناسالم و یا خطرناک اعلام شد.

شاخص کیفی هوا از صفر تا ۵۰ هوای پاک، ۵۱ تا ۱۰۰ هوای سالم، ۱۰۱ تا ۱۵۰ ناسالم برای گروه‌های حساس، ۱۵۱ تا ۲۰۰ ناسالم برای عموم، ۲۰۱ تا ۳۰۰ بسیار ناسالم و ۳۰۱ تا ۵۰۰ خطرناک است.

شاخص کیفی هوا ( Air Quality Index ) معیاری است که غلظت ترکیبات مختلف آلاینده موجود در هوا نظیر مونوکسید کربن، دی اکسید گوگرد، ترکیبات نیتروژن دار، اوزون و ذرات معلق ( ذرات کوچک‌تر از ۱۰ میکرومتر و ذرات کوچک‌تر از ۲.۵ میکرومتر) را که دارای حدود مجاز متفاوت با واحدهای مختلف است به یک عدد بدون واحد تبدیل می‌کند و وضعیت آلودگی هوا را نمایش می‌دهد.

خشک‌سالی می‌تواند باعث عدم توازن در میزان آب و در نتیجه آن کمبود آب، نابودی گیاهان، کاهش عمق آب‌های سطحی و خاک مرطوب شود. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تبخیر سطحی و تبخیر آب از گیاهان از حد معمول در مدت معین بیشتر شود. عدم مدیریت صحیح منابع آبی در کشور، اثرات جبران ناپذیر این مهم را عمیقتر میکند.

مدیرکل دفتر اطلاعات و داده‌های آب کشور، فیروز قاسم‌زاده، توضیحاتی درباره وضعیت منابع آبی ارائه داد و گفت که پاییز امسال رکورد کم‌بارش‌ترین فصل در ۵۸ سال اخیر را ثبت کرده و موجودی سدها به تنها ۳۲ درصد (یک‌سوم ظرفیت) رسیده است. او افزود که سدهای تهران، اصفهان، خراسان رضوی، قم، هرمزگان، زنجان، کرمان و مرکزی در وضعیت نامطلوبی قرار دارند و کاهش چشمگیر بارش‌ها و ورودی سدها نسبت به سال گذشته ادامه دارد.

در این هفته که گذشت، معاون عمرانی استاندار کرمانشاه گفت: تاکنون بیش از هزار چاه غیرمجاز در سطح استان مسدود شده که این اقدام از هدررفت ۵۲ میلیون مترمکعب آب زیرزمینی جلوگیری کرده است.

همچنین، شهلا تاج‌فر، فرماندار شهرستان ماکو، با ارائه توضیحاتی درباره وضعیت تنش آبی، آن را جدی توصیف کرد و گفت که اصلاح الگوی کشت، حرکت به‌سوی محصولات کم‌آب‌بر و مدیریت بهینه منابع موجود ضروری است. او افزود که برنامه‌ریزی دقیق، تأمین سوخت جایگزین، پیش‌بینی و ذخیره‌سازی اقلام اساسی و آمادگی دستگاه‌ها برای استمرار خدمات ضروری در هر شرایطی باید تضمین شود.

در این هفته تصاویری از دریاچه مهارلو در ۲۷ کیلومتری جنوب‌شرقی شیراز توسط رسانه های داخلی منتشر شد که نشان‌دهنده کاهش محسوس تراز آب و بروز تنش آبی در این پهنه آبی شور و فصلی بود و بخش‌های گسترده‌ای از بستر آن به شوره‌زاری ترک‌خورده تبدیل شده است.

در هفته گذشته گزارش‌هایی از وضعیت تالاب‌های چهارمحال و بختیاری منتشر شد که نشانگر کاهش محسوس سطح آب و خشکسالی‌های پیاپی را بود و هشدار نسبت به تهدید جدی حیات این اکوسیستم‌ها را تقویت کرد. محسن حبیبی، معاون محیط‌زیست طبیعی و تنوع زیستی اداره کل حفاظت محیط‌زیست چهارمحال و بختیاری، با اشاره به کاهش چشمگیر بارش‌ها در سال جاری گفت تالاب‌های بین‌المللی چغاخور، گندمان و سولگان و همچنین تالاب‌های فصلی علی‌آباد، چال‌تر و چال خشک در وضعیت نامساعدی قرار دارند و برخی تالاب‌های فصلی کاملاً خشک شده‌اند.

بحران فرونشست زمین در ایران

یکی از مسائلی که در اثر برداشت بی‌رویهٔ آب زیرزمینی رخ می‌دهد، فرونشست زمین است. امری که به گفته برخی از کارشناسان، عدم مدیریت آب های سطحی موجود توسط مسئولان متولی و نهایتا اقدام به برداشت بیش از حد از آب‌های زیرزمینی، رشد به سزایی به آن می بخشد. نشست زمین باعث ایجاد شکاف‌های عمیق در سطح زمین، کج شدن لوله‌های چاه، خرابی ساختمان‌ها و نهایتا ایجاد تلفات جبران ناپذیر برای انسان ها و دیگر موجودات زنده می شود.

ظفری، سخنگوی مدیریت بحران کشور، توضیحاتی در خصوص فرونشست زمین داد و گفت که بیشترین جمعیت تحت تأثیر این پدیده در استان‌های تهران، خراسان رضوی و اصفهان زندگی می‌کنند و خراسان رضوی بیشترین وسعت پهنه فرونشست را در کشور دارد.

آتش سوزی

به طور کلی جنگل‌ها در نتیجه عمل کربن گیری مرتباً گاز کربنیک هوا را که در اثر تنفس موجودات زنده و فعل و انفعالات شیمیایی و آلودگی های محیط زیست وارد هوا می‌شود جذب کرده و گاز اکسیژن را پس می‌دهد. از این رو باید مورد توجه ویژه ای قرار گیرند.

جنگل‌های هیرکانی در مازندران و گیلان طعمه حریق شد و بخش‌هایی از عرصه‌های صعب‌العبور الیت چالوس در بیش از ۲۰ روز حادثه همچنان درگیر آتش است. کارشناسان محیط‌زیست هشدار می‌دهند که هر ساعت تأخیر در اطفا، به نابودی گونه‌های نادر، خاک حاصل‌خیز و تاریخ طبیعی هزاران ساله منجر می‌شود. عملیات گسترده مهار آتش با مشارکت نیروهای منابع طبیعی، محیط‌زیست، گروه‌های مردمی، ارتش و بالگردهای هلی‌بُرد ادامه دارد و هواپیمای آب‌پاش ایلوشن تاکنون ده‌ها هزار لیتر آب بر مناطق آتش‌گرفته رها کرده است.

همزمان با شدت گرفتن حریق، چهار نفر در جریان عملیات اطفا در جنگل‌های چالوس مصدوم شدند. به گفته رییس جمعیت هلال‌احمر چالوس، این افراد به دلیل سقوط از ارتفاع در منطقه صخره‌ای دچار آسیب‌دیدگی شدند؛ سه نفر از آنان از نیروهای منابع طبیعی و یک نفر از اهالی محلی بودند که با بالگرد به مراکز درمانی غرب مازندران منتقل شدند. مدیرکل مدیریت بحران گیلان نیز با اشاره به افزایش دما، وزش باد گرم و نبود بارش، نسبت به گسترش آتش‌سوزی در جنگل‌های هیرکانی هشدار داده و خواستار آمادگی کامل دستگاه‌های اجرایی برای پیشگیری از رخدادهای مشابه شده است.

همزمان با تداوم آتش‌سوزی در جنگل‌های الیت مرزن‌آباد، نیروهای داوطلب و همیاران طبیعت اعلام کردند تا پایان عملیات اطفا در کنار گروه‌های امدادی باقی می‌مانند. انوشیروان عزیزی، همیار طبیعت و کوهنورد مازندرانی، با اشاره به سهل‌انگاری‌های انسانی در بروز این حوادث گفت که گروه‌های مردمی به صورت شبانه‌روزی برای مهار حریق در صحنه حاضرند و حفاظت از جنگل را وظیفه مشترک همه دانست.

در ادامه آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های الیت مرزن‌آباد، استاندار مازندران اعلام کرد که در روزهای گذشته ۲۵ همیار طبیعت هنگام مشارکت در عملیات اطفا مصدوم شده‌اند. به گفته وی، بخش زیادی از مناطق جنگلی چالوس مهار شده و تنها بخش کوچکی از عرصه‌ها به صورت لکه‌ای در حال سوختن است.

در همین راستا، رئیس سازمان جنگل‌ها اعلام کرد که به احتمال بسیار زیاد منشأ آتش‌سوزی جنگل‌های هیرکانی در الیت چالوس انسانی است و بررسی‌های میدانی برای شناسایی عوامل احتمالی، از جمله ردیابی نقش زمین‌خواران در این حادثه آغاز شده است. رضا افلاطونی با اشاره به شواهد اولیه گفت که فرضیه دخالت عامل انسانی در این حریق تقویت شده و تیم‌های کارشناسی به‌طور دقیق منشأ حادثه را بررسی می‌کنند.

از سوی دیگر، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری مازندران – ساری از وقوع آتش سوزی در جنگل های منطقه کارمزد واقع در شهرستان سوادکوه و مهار آن خبر داد.

علاوه بر این، فرشی مدیرکل مدیریت بحران استانداری آذربایجان شرقی اعلام کرد که حدود ۱۰ هکتار از جنگل‌های دیزمار در محدوده روستای نمنق دچار حریق شده بود و به دلیل صعب‌العبور بودن منطقه، نیروهای امدادی و مردمی برای مهار آتش با دشواری جدی روبه‌رو شده بودند.

افزون بر این، شهرام اشکانی رئیس منابع طبیعی رامسر اعلام کرد که بخشی از عرصه‌های جنگلی اشکته‌چال طعمه حریق شده بود اما با حضور به‌موقع یگان حفاظت و نیروهای امدادی، آتش به طور کامل مهار و از گسترش آن جلوگیری شده بود.

علیرضا قمی، رئیس اداره منابع طبیعی آستارا نیز گفت: آتش‌سوزی ارتفاعات لاتون که در هفته ای که گذشت آغاز شده بود مهار شد و این حریق بیش از ۱۵ هکتار از عرصه‌های جنگلی را درگیر کرده و به پوشش راش و سرخس آسیب رسانده بود.

همچنین، مرتضی نعمت‌پور، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست آذربایجان شرقی، خبر داد و گفت که آتش‌سوزی گسترده در جنگل‌های استان ادامه داشته و به دلیل وزش باد، خشکی پوشش گیاهی، نبود بالگرد و کمبود تجهیزات، مهار شعله‌ها برای نیروهای محیط‌بان و مردم دشوار شده بود.

در هفته گذشته، به گفته شهربانو برهانی، فرماندار کرکوی آتش‌سوزی در جنگل‌ها یا مراتع استان گلستان رخ داد و وسعت آن حدود ۲ تا ۳ هزار متر برآورد شد؛ برای مهار حریق، ۶۰ تا ۷۰ نفر از نیروهای منابع طبیعی، محیط زیست، بسیج، کوهنوردان و مردم محلی به منطقه اعزام شدند.

مهدی بالیده، رئیس محیط‌زیست مریوان، نیز خبر داد که بخشی از نیزارهای تالاب بین‌المللی زریبار هفته گذشته دچار آتش‌سوزی شده بود و گفت که با تلاش نیروهای امدادی، مردمی و محیط‌بانان پس از چند ساعت آتش مهار شده بود.

در اواسط هفته، حسینعلی محمدی، مدیرکل مدیریت بحران استانداری مازندران، از شعله‌ور شدن آتش در جنگل‌های روستای پیشنبور کلاردشت خبر داد.

علاوه بر موارد بالا، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان اردبیل از وارد شدن خسارت به دو و نیم هکتار از مراتع اراضی ملی دامنه‌های کوه سبلان در اثر آتش‌سوزی خبر داد و گفت: حریق به طور کامل مهار شده است. مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری گیلان نیز گفت: دو هکتار از اراضی جنگلی منطقه سرخون‌ سنگان بخش شاندرمن شهرستان ماسال در غرب گیلان در آتش سوخت.

در روزهای گذشته، دو آتش‌سوزی گسترده در منطقه حفاظت‌شده بیستون رخ داد؛ نخستین آتش در ارتفاعات دشت سیراوله و دومین آن در بخش‌های چشمه کبود و چشمه کره شعله‌ور شد که به دلیل پوشش گیاهی خشک و شرایط صعب‌العبور، خطر گسترش آن به سایر نقاط منطقه وجود داشت. آزاد شیخ‌ویسی، فرمانده یگان حفاظت محیط‌زیست استان، خبر داد که پس از سه شبانه‌روز تلاش بی‌وقفه محیط‌بانان با پشتیبانی نیروهای مردمی و گروه‌های داوطلب، شعله‌های گسترده آتش مهار شد و از پیشروی آن جلوگیری شد.

در روز چهارشنبه گذشته، آتش‌سوزی در منطقه «شاهنشاهی» جنگل ابر شاهرود رخ داد که علت آن هنوز مشخص نیست و نیروهای امدادی و مردمی بلافاصله به سمت ارتفاعات شیرین‌آباد، کانون حریق، اعزام شدند. حسن گرزین، بخشدار بسطام، اعلام کرد که با حضور اکیپ‌های محیط زیست، یگان امداد منابع طبیعی و مردم محلی، پس از تلاش‌های مستمر، آتش مهار شد و از گسترش آن جلوگیری شد.

آتش‌سوزی در مزارع و مراتع روستای «چراغ‌تپه» شهرستان تکاب طی روزهای گذشته اتفاق افتاد. به گفته جواد نصیری، رییس اداره منابع طبیعی و آبخیزداری تکاب، این حریق با تلاش نیروهای مردمی و محلی، یگان حفاظت منابع طبیعی، آتش‌نشانی معدن طلای آق‌دره و هلال احمر مهار شد و در نهایت حدود دو هکتار از مراتع و مزارع این روستا آسیب دیده بود.

بحران پسماند و آلاینده های محیط زیستی

در هفته گذشته، مدیرکل حفاظت محیط‌زیست استان زنجان، از تشکیل ۲۴ پرونده قضایی مرتبط با تخلفات زیست‌محیطی در استان از ابتدای سال خبر داد و گفت که این اقدامات نشان‌دهنده جدیت محیط‌زیست در برخورد با آلاینده‌ها و همکاری نزدیک با دستگاه قضایی است. وی افزود که تمامی واحدهای صنعتی ملزم به نصب دستگاه‌های کنترل آلودگی هستند و پایش‌های میدانی و برخط به طور مستمر انجام می‌شود و در صورت اثبات تخلف، اخطاریه صادر و پرونده قضایی تشکیل می‌شود.

از سوی دیگر، رئیس حفاظت محیط زیست شهرستان ری با اشاره به تشدید آلودگی هوا در روزهای اخیر گفت: پسماندسوزی مهم‌ترین عامل آلودگی هوای این شهرستان است.

افزون بر این، مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان گفت: با استمرار شرایط اضطرار آلودگی هوا در اصفهان، دستگاه‌های اجرایی نظارت بر منابع آلاینده را افزایش دادند که نتیجه آن پلمب سه کارگاه غیراستاندارد و صدور چندین اخطار برای واحدهای متخلف بود.

همچنین، رئیس اداره محیط زیست ورامین گفت: هشت واحد آلاینده ی هوا که آلایندگی های شدیدی در شهرستان ورامین ایجاد میکردند، پلمب شدند.

در هفته گذشته، خبرگزاری فارس تصاویری از رودخانه‌های منتهی به دریای خزر در گیلان منتشر کرد که بیانگر آلودگی بی‌سابقه این مکان بود. کارشناسان محیط‌زیست با اشاره به تغذیه این رودخانه‌ها از فاضلاب‌های صنعتی و خانگی، هشدار دادند که ادامه این روند می‌تواند تهدید جدی برای منابع آبی و کاهش تنوع زیستی منطقه ایجاد کند.