خانه  > slide, دگرباشان جنسی  >  آن چه که برای اقلیت های جنسی لازم است، اما کافی نیست/ رضوانه محمدی

آن چه که برای اقلیت های جنسی لازم است، اما کافی نیست/ رضوانه محمدی

ماهنامه خط صلح – حقوق اقلیت های جنسی در ایران حتی برای بخش کثیری از اپوزیسیون نیز امری حاشیه ای و یا نه چندان مهم تلقی می شود. از آن دست حقوقی که صحبت از آن یا به فردای پس از جمهوری اسلامی حواله داده می شود و یا به شکلی بدیهی تنها به حق حیات این افراد می پردازند. همجنسخواهی یا تابو است و یا موضوعی فرعی.

رضوانه محمدی

اما حقیقت آن است که برای اعضای جامعه اقلیت های جنسی ایران این حقوق نه فرعی هستند و نه حاشیه ای؛ بلکه چهارچوب اصلی زندگی شان را تشکیل می دهد. حق حیات به معنای حق زندگی کردن و امکان مواجهه با حکم اعدام برای همجنسخواهان بخشی از معضل بوده و بخش دیگر، حق حیات اجتماعی و زندگی کردن فارغ از تبعیض است.

در آستانه ۱۷ ماه مه، روز مبارزه با همجنسگراستیزی، دوجنسگراستیزی، ترنس ستیزی و بیناجنسی هراسی (۱)، می توان به حیات اجتماعی زیرزمینی و تحت فشار همجنسگرایان و دوجنسگرایان در ایران اشاره کرد. روابط عاطفی و سبک زندگی این افراد به شکل گسترده از سوی خانواده و جامعه نادیده انگاشته می شود و عواملی چون فشارهای قانونی، جرم انگاری همجنسگرایی و ترس از اخراج از محیط های آموزشی و یا محل کار نیز شرایط را بغرنج تر می کند. دانش آموزان همجنسخواه (همجنسگرا و یا دوجنسگرا) در صورت آشکار شدن گرایش جنسیشان در خطر اخراج از مدرسه و گزارش وضعیت به خانواده قرار دارند که خود می تواند عامل بروز خشونت های بعدی شود. در قوانین کیفری ایران بوسیدن و در آغوش کشیدن عاشقانه دو همجنس نیز جرم انگاری شده است (ماده ۲۳۷ قانون مجازات اسلامی). اما در عمل اجرای قانون به همین جا ختم نمی شود. اخراج بازیکنان زن فوتبالیست و یا تعطیلی تیم فوتبال زنان ملوان دو نماد حاکی از وضع موجود هستند. هم چنین بر روی بازیکنان زنی که موهای کوتاه دارند و یا بیان جنسیتیشان متفاوت است، فشار مضاعفی وجود دارد. فشارها و محدودیت هایی که آینده شغلی این افراد را نیز تحت تاثیر قرار می دهد.

در عین حال با وجود پذیرش قانونی ترنسکشوالیتی در ایران، کوچک ترین حقی برای ترنسجندرها در نظر گرفته نشده است. در قوانین جاری تنها کسانی قادر به تعویض مدارک شناساییشان به جنسیت مورد نظر خود هستند که عمل عقیم سازی جنسی به شکل کامل بر روی آنان صورت گرفته باشد. به عبارت دیگر یعنی تخلیه رحم و تخمدان ها و یا بیضه ها بخشی اجباری از پروسه گذار محسوب می شود. این شرایط قانونی در کنار حجاب اجباری برای زنان (تمامی کسانی که مدارک شناساییشان، آن ها را زن معرفی می کند) و مجازات مبدل پوشی (مجازات پوشش زنانه برای کسانی که مدارک شناسایی مردانه دارند) در عمل سبب می شود که ترنسجندرها فرصت بیان هویت خود را پیدا نکنند.  قوانین به شکلی آگاهانه به نحوی طراحی شده اند تا هرکس که در ساختار دوگانه زن و مرد جای نمی گیرد، حذف شده و یا به اجبار خود را در همین قالب ها جای دهد.

برای روشن شدن مطلب لازم است که در ابتدا دو عبارت متداول در ادبیات حوزه جنس و جنسیت تعریف شود. هویت جنسیتی و بیان جنسیتی.

هویت جنسیتی عبارت است از احساس عمیقاً درونی و تجربه فردی از جنسیت که ممکن است با جنس تعیین شده در زمان تولد مطابقت داشته و یا نداشته باشد. شامل حس شخصی به بدن (که اگر با رضایت آگاهانه باشد می تواند تغییر شکل ظاهری بدن یا کارکرد آن از طریق پزشکی، جراحی و یا سایر روش ها را در بر بگیرد) و دیگر بیان ها از جنسیت هم چون نحوه پوشش، گفتار و رفتار است.

بیان جنسیتی به معنای نمایش هر فرد از جنسیت خود از طریق ظاهر فیزیکی اش است؛ که شامل نحوه پوشش، مدل مو، لوازم تزئینی، آرایش، رفتار، گفتار، الگوهای رفتاری، اسم و معرف ها می شود. بیان جنسیتی یک فرد ممکن است مطابق با هویت جنسیتی او باشد و یا نباشد.

یک سو شرایط قانونی حال حاضر قرار دارد و سوی دیگر استانداردهای بین المللی این حوزه است. تشکیل نشستی فشرده در سال ۲۰۰۶ در دانشگاه گاجا مادای اندونزی نقطه آغازی برای نوشتن استانداردی جهانی درباره حقوق جامعه ال.جی.بی.تی (LGBT) شد که با نام اصول یوگیاکارتا شناخته می شود (۲). هدف از این کنفرانس که ۲۹ کارشناس از ۲۵ کشور متفاوت در آن شرکت کرده بودند، طراحی اصولی برای عملی کردن حقوق بشر در رابطه با گرایش جنسی و هویت جنسیتی بود که در نهایت با حداکثر آرا نیز به تصویب رسید. در واقع این اصول تعهدات حکومت ها برای اجرایی شدن حقوق بشر را تصریح می کنند. اصول یوگیاکارتا هیچ حق جدیدی را ایجاد نمی کند، بلکه تنها تفسیری جدید از قوانین موجود حقوق بشر است. تفسیر حقوقی معتبری که توسط گزارشگران ویژه، اعضای کارگروه های ویژه سازمان ملل، قضات و دانشگاهیان نوشته شده است. این اصول به شکل مشخص از دگرجنسگرایان، همجنسگرایان، دوجنسگرایان و غیره صحبت نمی کند و فقط در پی تبیین اصولی برای پذیرش همگان فارغ از گرایش جنسی، هویت و بیان جنسیتی و یا ویژگی های جنسی است.

پیش تر به حق حیات و حق برابری و عدم تبعیض به عنوان دو شاخص نقض حقوق همجنسگرایان در ایران اشاره کردم و در ادامه به استانداردی که این اصول خواهان اجرایی شدن آن ها در این حوزه است، خواهم پرداخت.

اصول یوگیاکارتا

اصل چهارم از اصول یوگیاکارتا حق حیات را برای همه افراد با گرایش های جنسی و یا هویت های جنسیتی متفاوت به رسمیت می شناسد و حکومت ها را موظف می کند تا تمامی قوانین علیه رابطه رضایتمندانه میان دو همجنس را لغو کنند و هرگونه تعرضی از جانب حکومت به زندگی این افراد باید متوقف شود و هم چنین حکومت ها تضمین کنند که با عوامل این حملات -چه از سوی نیروهای دولتی بوده و چه توسط هر فرد و یا گروهی انجام شده باشد-، برخورد کنند.

اصل دوم اذعان می دارد که همگان فارغ از گرایش جنسی و یا هویت جنسیتیشان حق برخورداری کامل از حقوق بشر بدون هیچ تبعیضی را دارند. همگان باید در پیشگاه قانون برابر باشند و مورد حمایت یکسان قانون قرار بگیرند. تبعیض  در این قانون شامل هرگونه تمایز، محرومیت، محدودیت و یا اولویت بندی می شود. ایجاد هرگونه محدودیت در استخدام افراد به دلیل رابطه رضایتمندانه با همجنس می بایست متوقف شود و در این راه اقدامات لازم برای آموزش افراد به منظور از میان بردن تعصب و تبعیض براساس گرایش جنسی، هویت و یا بیان جنسیتی انسان ها انجام شود.

لازم به ذکر است که بنا بر اصل ۳۳ اصول یوگیاکارتا، حق رهایی از جرم انگاری گرایش جنسی، هویت و بیان جنسیتی و شاخصه های جنسی به رسمیت شناخته شده است. در سال ۲۰۱۷، ۱۰ بند جدید به اصول بیست و نه گانه مصوب سال ۲۰۰۶ افزوده شدند که در آن به صراحت خواهان تضمین جرم زدایی کامل در این حوزه شدند ؛ چه در قوانین معمول و چه قوانین مذهبی و چه به بهانه های مذهبی و چه عرفی و اخلاقی(۳).

آیا اصول یوگیاکارتا هم چون میثاق ها و یا معاهده های بین المللی است؟

همان گونه که می دانیم معاهده های بین المللی، کشورهای عضو را از طریق سازوکارهای ویژه ملزم به رعایت مفاد مورد توافق می کنند. در میثاق های بین المللی اشاره ای به گرایش جنسی نشده است اما در زمان ذکر ممنوعیت هرگونه تبعیض از “جنس” یا “سایر زمینه ها” نیز نام برده شده است و برخی از مفسرین گرایش جنسی و هویت جنسیتی را بدین وسیله در معاهده ها مشمول می دانند. مثال مشهوری از همین مورد، تفسیر کمیسیون حقوق بشر سازمان ملل در سال ۱۹۹۴ درباره ممنوعیت اعمال همجنسگرایانه در میان مردان در تاسمانی بود که آن را مستبدانه و نامعقول توصیف کرد (۴). این رای در پی شکایت یک مرد همجنسگرا به کمیسیون حقوق بشر صادر شده بود. او که به دلیل گرایش جنسی خود شغلش را از دست داده بود، این اتفاق را مغایر با اصل ۱۷ میثاق بین المللی حقوق مدنی و سیاسی می دانست و به همین دلیل به کمیسیون حقوق بشر شکایت کرد. علاوه بر معاهده های بین المللی در سال ۲۰۱۶، گزارشگر ویژه گرایش جنسی و هویت جنسیتی توسط شورای حقوق بشر ایجاد شده و به مدت یک سال پروفسور ویتیت مونتاربورن در سمت گزارشگر خدمت کرده و با استعفای او، دکتر ویکتور مادریگال-بورلوز در حال حاضر جایگزین وی شده است.

کوتاه سخن این که، فعالین این حوزه در ایران با استفاده از تجارب سایر کشورها و هم چنین تکیه بر اصول یوگیاکارتا می توانند از سازوکارهای بین المللی موجود بهره جسته و برای دست یافتن به حقوق اقلیت های جنسی بکوشند.

پانوشت ها:
  1. International Day Against Homophobia, Transphobia and Biphobia
  2. .برای اطلاعات بیش تر ر.ک به وبسایت اصول یوگیاکارتا، اصول یوگیاکارتا
  3. برای اطلاعات بیش تر ر.ک به وبسایت اصول یوگیاکارتا، اصول یوگیاکارتا + ۱۰
  4. برای اطلاعات بیش تر ر.ک به وبسایت کمیسیون حقوق بشر استرالیا، مورد مطالعه شکایات مربوط به استرالیا به کمیته حقوق بشر
  5. بیناجنسی (اینترسکس): یک اصطلاح عمومی برای افرادی است که اندام جنسی و یا تولیدمثلی که با آن متولد می شوند، مطابق با تعاریف مرسوم از زن یا مرد نیست. این تفاوت ها گاهی در زمان تولد به شکل ظاهری مشخص هستند و گاهی تا زمان بلوغ و در مواردی حتی تا زمان مرگ فرد عیان نمی شوند.
  6. هموفوبیا (همجنسگراستیزی): تعصب، هراس یا نفرت نسبت به افراد همجنسگرا
  7. دوجنسگراستیزی: تعصب، هراس یا نفرت به افراد دوجنسگرا
  8. ترنس ستیزی: تعصب، هراس یا نفرت به افراد ترنس
  9. بیناجنسی هراسی (اینترسکسیسم): به تعصب و یا رفتار متفاوت با یک فرد به دلیل ویژگی های فیزیکی، هورمونی و ژنتیکی متفاوت اطلاق می شود. حالتی که فرد کاملاً مرد و یا زن نیست، ترکیبی از زن و مرد است و یا نه زن و نه مرد است. اینترسکسیسم می تواند شامل محرومیت یا دسترسی ناکافی به خدمات پزشکی باشد.
  10. شاخصه های جنسی: ویژگی های فیزیکی هر فرد که مرتبط با جنس او است؛ منجمله اندام جنسی و سایر اعضای جنسی و یا تولید مثلی، کروموزوم ها، هورمون ها و ویژگی های فیزیکی ثانویه که پس از بلوغ ظاهر می شوند.

مطالب مرتـبط

بدون نظر

نظر بگذارید