خانه  > slide, سایر گروهها  >  کرامت و حقوق طبیعی معتادین/ محمد محبی

کرامت و حقوق طبیعی معتادین/ محمد محبی

ماهنامه خط صلح – “معتادان متجاهر” اصطلاحی است که به معتادان خیابانی و کارتن ‌خواب اطلاق می شود. افرادی که به واسطه اعتیاد بیش از حد، فقر مفرط اقتصادی و ضعف در تغذیه و بهداشت، اعتیادشان از صورت و اندام ظاهری شان هویداست. جمع آوری این قبیل از معتادان، در قانون و عرف برعهده سازمان بهزیستی است. اما به تازگی، طرح جدیدی در حال اجراست که پای نیروهای نظامی (سپاه و بسیج) را به این کار باز کرده است.

محمد محبی

معضل مواد مخدر و معتادین متجاهر، در واقع یک معضل و مسئله اجتماعی و نهایتاً بهداشتی و پزشکی است. ورود نیروهای نظامی به این مسئله، با هیچ قاعده و عقلانیتی قابل توجیه نیست. ورود نظامیان به این کار، باعث امنیتی تر شدن مسئله می‌شود. اصولاً امنیتی کردن مسایل مختلف، یکی از هنرهای جمهوری اسلامی است. در طول عمر این نظام، عادی تری مسایل هم رنگ امنیتی به خودشان گرفته اند. نگاه موسع به مقوله امنیت، اصولاً حل مسایل را مشکل می کند.

از طرف دیگر، امنیتی کردن مسئله معتادین، کرامت و حقوق طبیعی آن ها را با یک خطر جدی مواجه می کند. دلیل آن هم کاملاً روشن است که مواردی که رنگ نظامی و امنیتی به خود می گیرند و یا حل آن ها به نهادهای نظامی و امنیتی واگذار می شود، عمدتاً به علت ها پرداخته نمی شود، کسی به فکر برخورد اصولی و ریشه ای نمی افتد و نظامیان و امنیتی‌ ها، اصولاً با معلول به دست آمده، به شکل چکشی و آنی برخورد می کنند. حال آن که اعتیاد و معتادین و به ویژه معتادین متجاهر، نتیجه چندین علت و متغیر هستند و حل بسیاری از آن متغیرها، از وظایف نیروهای نظامی و امنیتی نیستند. نظامیان و امنیتی ها، نهایتاً می‌توانند با پدیده قاچاق مواد مخدر، آن هم به شکل پلیسی و نظامی و امنیتی برخورد نمایند. نتیجه برخورد چکشی و برخورد معلول پایه و عدم توجه به ریشه ها و علت ها، طبیعتاً به تحقیر و تضییع حقوق قشری از شهروندان منجر می شود که بیش تر به خاطر شرایط جامعه، به یک وضعیت بیمارگونه دچار شده اند.

ظاهراً یکی از دلایلی که بهزیستی مجبور شده که جمع آوری معتادین متجاهر را به سپاه و بسیج واگذار کند، “کوتاهی وزارت بهداشت” است. انوشیروان محسنی بندپی، رئیس سازمان بهزیستی، در این مورد در مصاحبه ای گفته است که: «قرار شد معتادان بیمار در برخی بیمارستان ها از سوی وزارت بهداشت معرفی و پذیرش شوند، اما این وزارتخانه هنوز همکاری خوبی با ما نداشته اند». گذشته از این، در کمپ های سازمان بهزیستی هم بعضاً رفتارهای زشتی با معتادین صورت می گرفت، حتی خود محسنی بندپی هم در همان مصاحبه، به این مسئله اعتراف کرد و گفت: «قبلاً اقدامات جزیره ای بود، در کمپ ها اقدامات غیراخلاقی مانند این که به معتاد آب می بستند، شلاق می زدند، چوب می زدند و بعد رهایش می کردند …».

مسئولان امر، با اصرار از لفظ “جمع آوری” استفاده می کنند، که بی تردید، این لفظ بدون در نظر گرفتن کرامت انسانی معتادان استفاده می شود و زمینه تضییع حقوق آن ها را فراهم می کند. این واژه غیرمحترمانه، معمولاً برای زباله های سطح شهر به‌ کار برده می شود؛ مگر معتادین زباله هستند!؟ البته این مسئله در ایران مسبوق به سابقه است و برای پاک کردن صورت مسئله دیگر آسیب های اجتماعی نیز مورد استفاده قرار می گیرد. به طور مثال، وقتی بحث کودکان کار مطرح می شود، نهادهایی مانند سازمان بهزیستی، شهرداری و پلیس می گویند باید این کودکان از سطح شهر “جمع آوری” شوند؛ حال این که از واژه های دیگری مانند ساماندهی و رسیدگی هم می توان استفاده کرد.

حتی لفظ “متجاهر” هم، یک لفظ تحقیرآمیز و غلط برای این مسئله است. در فرهنگ فارسی عمید متجاهر برابر است با «کسی که عمداً کار و عمل خود را آشکار سازد». در فرهنگ فارسی معین نیز متجاهر به «کسی که آشکارا فسق و فجور می‌کند» معنی شده است. در حالی که این معتادین عمداً و از روی سوءنیت عام (که لازمه فعل مجرمانه است)، این کار را نمی کنند و عمل آن ها مصداق “فسق و فجور” محسوب نمی شود. بگذریم که در قوانین جزایی ایران و با استناد به ماده یک قانون مبارزه با مواد مخدر، اصل اعتیاد را هم “جرم” تلقی کرده اند که این مسئله با الفبای فلسفه حقوق کیفری در تضاد است و نمی توان اعتیاد به مصرف چیزی را جرم نامید. اما علی رغم جرم نامیدن اعتیاد به مواد مخدر در قوانین، باز هم حضور معتادین کارتن خواب در جامعه، از مصداق “فسق و فجور” تلقی نمی شود.

سوال مهم این جاست که آیا معتادان کارتن خواب، به عمد و با طیب خاطر و با افتخار در سطح شهر تهران پراکنده شده اند و با کمال میل در سطح شهر، مواد مخدر استعمال می کنند!؟ این ها همان افرادی هستند که دود سیاست های اشتباه حکومت به چشمشان رفته و از روی ناآگاهی، فقر، بیماری های روحی و مشکلات اقتصادی در باتلاق اعتیاد فرو رفته اند. اما از آن جا که نهادهای جمهوری اسلامی حاضر نیستند به علت های شکل گیری معضلات اجتماعی بپردازند، با پاک کردن صورت مسئله، فقط در فکر برخورد با معلول ها هستند.

در شهر تهران، چند منطقه وجود دارد که پاتوق معتادین کارتن خواب است. هرندی، شوش و مولوی، راه‌آهن، جوادیه، انتهای عباسی، انتهای نواب و غیره از جمله مناطقی هستند که تراکم معتادان کارتن خواب در آن ها بسیار بالا است. با این که سازمان هایی چون شهرداری، نیروی انتظامی و اداره کل بهزیستی تهران بودجه های هنگفتی به بهانه کاهش آسیب های اجتماعی از جمله اعتیاد در این مناطق دریافت کرده و می کنند، اما باز می بینیم که روز به روز و سال به سال، تعداد معتادان کارتن خواب در این محله ها افزایش یافته است. حالا سوال این جاست که این نهادها و سازمان ها، این بودجه ها را کجا خرج می کنند که نه تنها از تعداد معتادین کارتن خواب کم نشده، بلکه به تعداد آن ها، افزوده هم شده است.

چندی پیش خبری منتشر شد مبنی بر این که، بازداشتگاه معروف کهریزک که نام آن با فاجعه و مرگ عجین شده است، قرار است به «محل نگهداری و بازپروری معتادین متجاهر» تبدیل شود.  این مسئله هم می تواند یک تحقیر محسوب شود؛ حتی اگر کیفیت این مرکز ارتقاء یابد (که نیافته و اخبار رسانه ها، حاکی از بدتر شدن وضعیت تاسیساتی آن است)، ولی باز هم به خاطر بدنامی این مرکز، اساساً بهتر است که کاملاً تعطیل شود.

بازپروری، یک مفهوم مدرن در جرم شناسی و هم چنین جامعه شناسی معضلات اجتماعی است. دو دسته افراد باید در مراکز بازپروری نگهداری شوند و برای بازگشت به جامعه آماده گردند: یکی، برخی مجرمین جرایم سبک که مجازات حبس ندارند و یا مجازات حبس سنگینی ندارند و شرایط خاص روحی و یا فییولوژیکی دارند، و دیگری، برخی از بیماران از جمله معتادین. هر دولتی موظف است که مراکز و کمپ های مناسبی برای بازپروری این قبیل افراد احداث نماید و لازمه بهبودی این شهروندان و بازگشت آن ها به جامعه، طبیعتاً اصولی بودن و مناسب بودن کمپ های بازپروری است. در این قبیل کمپ ها، افراد متخصص باید بهترین امکانات را در اختیار داشته باشند تا به افرادی که به آن جا ارجاع می‌شوند، سرویس مناسب ارائه کنند و با رعایت کرامت انسانی و حقوق شهروندی و طبیعی افراد، آن ها را مورد معالجه قرار دهند و هیچ کس حق توهین و یا تضییع حقوق آن ها را نداشته باشد.

پانوشت:
  1. کوتاهی وزارت بهداشت در پذیرش معتادان، خبرگزاری فارس، ۹ تیرماه ۱۳۹۷

مطالب مرتـبط

بدون نظر

نظر بگذارید