خانه  > slide, سایر گروهها  >  نگاهی مختصر به حق دادرسی عادلانه/ محمد مقیمی

نگاهی مختصر به حق دادرسی عادلانه/ محمد مقیمی

ماهنامه خط صلحدادرسی عادلانه یکی از موضوعات مهم و چالش برانگیز حقوق بشر است که ریشه در اصل برائت دارد و ضامن آزادی، امنیت، کرامت و حق زندگی شهروندان هر جامعه ای است. شالوده پرونده های کیفری به ویژه در حقوق پیش از محاکمه، وابسته به عملکرد ضابطان است. از این رو، موقعیت خطیر ایشان می تواند سرنوشت یک دادرسی کیفری را دگرگون کرده و حقوق بنیادین شهروندی را که در مظان اتهام قرار گرفته، خدشه دار نماید. این مسئله در کشور ما نیز با چالش های خاص خود روبه رو بوده است که از جمله آن ها اجرای صحیح قوانین (حاکمیت قانون)، تشکیل پلیس قضایی، آموزش تخصصی به ضابطان، فرهنگ سازی و پیروی از استانداردهای بین المللی مندرج در اسناد بین المللی حقوق بشر دادرسی را می توان برشمرد.

محمد مقیمی

حق دفاع به دو مرحله پیش از محاکمه و دوران محاکمه تقسیم می شود. نقش ضابطان دادگستری در حقوق پیش از محاکمه بیش تر از دوران محاکمه بوده و بسیار راهبردی است. حقوق پیش از محاکمه مانند: حق دسترسی افراد بازداشت شده به اطلاعات پرونده، حق برخورداری از وکیل، حق دسترسی بازداشت شدگان به محیط بیرون، حق حضور فوری نزد قاضی، حق اعتراض به اعتبار قانونی بازداشت، و حق محاکمه در زمان معقول یا آزادی تا زمان محاکمه، حق برخورداری تسهیلات و زمان کافی برای تدارک دفاع، حق سکوت، حق برخورداری از شرایط انسانی بازداشت و رهایی از شکنجه و غیره.

 حق دفاع از طریق وکیل انتخابی یکی از شیوه های حمایت از حقوق مظنونان و متهمان و تضمین دادرسی عادلانه در مراحل پیش از محاکمه و در دوران محاکمه است. در قوانین داخلی کشورها و اسناد بین المللی حقوق بشری به حق انتخاب آزادانه وکیل به عنوان یکی از اصول دادرسی عادلانه اشاره شده است. مساعدت وکیل یکی از شیوه های اولیه تضمین حمایت از حقوق انسانی متهمان، به ویژه حق دادرسی منصفانه است. هر متهمی حق برخورداری از مساعدت حقوقی جهت تضمین رعایت حقوق و دفاع از خود را دارد.

 برابر جزء «د» بند «۳» ماده ۱۴ میثاق حقوق مدنی و سیاسی، جزء «ج» بند «۱» ماده ۷ منشور حقوق بشر آفریقایی، جزء «د» و «ح» بند «۲» ماده کنوانسیون آمریکایی حقوق بشر، جزء «ج» بند «۳» ماده ۶ کنوانسیون اروپایی، جزء «د» بند «۴» ماده ۲۱ اساسنامه دادگاه یوگسلاوی، جزء «د» بند «۴» ماده ۲۰ اساسنامه رواندا و جزء «د» بند «۱» ماده ۶۷ اساسنامه دادگاه کیفری بین المللی، حق انتخاب آزادانه وکیل در دوران محاکمه به رسمیت شناخته‌ ولی ذکری از این حق در مراحل پیش از محاکمه نشده است، اما اصل ۱ و ۵ اصول بنیادین نقش وکلا و قاعده ۹۳ قواعد اروپایی حق انتخاب وکیل در دوران پیش از محاکمه نیز به رسمیت شناخته است.

اصل ۳۵ قانون اساسی کشورمان نیز به حق انتخاب وکیل در دوران محاکمه اشاره نموده و مقرر می دارد: «در همه دادگاه ها طرفین دعوی حق دارند برای خود وکیل انتخاب نمایند و اگر توانایی انتخاب وکیل را نداشته باشند، باید برای آن ها امکانات تعیین وکیل فراهم گردد». اما ماده ۴۸ قانون آیین دادرسی کیفری مصوب سال ۱۳۹۲ به حق انتخاب وکیل در مراحل پیش از محاکمه نیز تاکید نموده و بیان می دارد: «با شروع تحت نظر قرار گرفتن، متهم می تواند تقاضای حضور وکیل نماید. وکیل باید با رعایت و توجه به محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات، با شخص تحت نظر ملاقات نماید و وکیل می تواند در پایان ملاقات با متهم که نباید بیش از یک ساعت باشد ملاحظات کتبی خود را برای درج در پرونده ارائه دهد». این ماده قانونی در راستای تحقق دادرسی عادلانه، حق برخورداری از وکیل را در مراحل پیش از محاکمه و از هنگام تحت نظر قرار گرفتن متهم مورد شناسایی قرار داده و به آخرین استانداردهای بین المللی حقوق بشر توجه نموده است. البته آن بخش از ماده یادشده که می گوید: «… وکیل باید با رعایت و توجه به محرمانه بودن تحقیقات و مذاکرات، با شخص تحت نظر ملاقات نماید… »، با حق دسترسی به اطلاعات و اسناد برای تدارک دفاع و حق داشتن ارتباط محرمانه متهم با وکیل خود که از اصول حق برخورداری آزادانه از خدمات وکیل است، مغایرت دارد. با این حال می توان گفت این ماده قانونی به استانداردهای روز دادرسی منصفانه نزدیک تر شده بود. چه این که اسناد سنتی حقوق بشری به حق انتخاب وکیل در دوران محاکمه اشاره کرده اند، ولی نسل جدید اسناد و قوانین مربوط به دادرسی عادلانه به حق برخورداری از وکیل منتخب در مراحل «پیش از محاکمه» نیز تاکید نموده اند.

مطالب مرتـبط

بدون نظر

نظر بگذارید